mirtazapine 15mg15mg mirtazapine |
 |
Helbest û ziman û dîroka kurdan bi berfereyî xwendiye. Mele Xelîl bi Mele Mistefayê Berzanî re, di tekiya şêx Ehmedê Berzanî de, feqetî kiriye. Di wan salên destpêkê de, digehe asteka bilind di dîrokzaniyê û zimanzaniyê de. Vêce ji wir pê de, lêkolînên xwe di warê zimên de dike. Ew hinga giha ye çawayiya afirandina bêjeyan. Êdî hîmên guherîn û veguhestina peyvan ji zimanekî bo zimanê din nas kirine. Ew di rêya dema peyv tê de û herweha rengdêriya bicihbûna bêjeyê di komekê de, ka lêker e yan kirar e, gihaye koka wê. Ji ber ew gelekî zîrek û serdest bû di zimanên herêmê de wek erebî, farisî, tirkî, hewramî û avestayî û hemû zaravayên kurdî, wî karîbû di rêya rêzimanên wan de peyvên wan ji hevûdu veqetîne. Lê di vî warî de, wî giraniya xwe daniye ser zimanê kurdî û erebî. Ji hemû zaravayên zimanê kurdî, hejmareka mezin ji peyvan daye hev û di ferhengeka birêkûpêk de civandine. Wî navê ferhenga xwe kiriye »Merg û jîn«. Wî hejmareka berbiçav ji peyvên ko di koka xwe de avestayî, kurdî û farisî ne ji nav zimanê erebî derxistine û li gor pîvanên rêzimanî vegerandine ser koka wan. Gelek ji wan bêjeyan di Qurana pîroz de hatine. Li gor ko Mele dibêje, ereban gelekî ji formên wan ên resen guherîne û dûrî bingehên wan kirine daku rêzimana wan bi kêrî wan bêjeyan were. Wek nimûne: Peyva »sirat el-misteqîm«, ev hevoka ko dînê misilmanan li ser ava bûye û di Fatiheyê de dubare dibe, ya ko bêyî wê mirovê misilman namîne misilman û nimêja wî nayê pejirandin, ew ji zimanê avestayî ye. Bêjeya »sirat«, ya ko ereban tîpa pêşî û ya dawî li gor zimanê xwe guherîne di koka xwe de avestayî ye û wateya wê »pir« anku »koprî« ye.. Bêjeya »serab« ji zimanê kurdî gihaye wan. Ew di kurdî de »serav« e. Bêjeya »dîn« bêjeyeka avestayî ye û wateya olê dide û di kurdî de jî »dîn« bêjeyeka resen e. Bêjeya »ebed« bêjeyeka farisî ye. Herweha bi sedan peyv hene ko ketine di nav zimanê erebî de. Vêce em xudanê wan bêjeyan in lê em bi dudilî li wan temaşe dikin. Em matmayî ne ka ew peyvên resen in ji zimanê kurdî yan erebî ne. Em xwe ji wan biyanî dibînin û em hewil didin ko ji dêvla wan ve li hine din bigerin. Kurd xudanê sermiyan in lê biyanî hatin li ser rûniştin; ax sed mixabin. Bêguman lêkolînên ji vî şêweyî, mîna ên Mele Xelîlê Mişextî, hêzeka mezin dide zimanê kurdî. Ji aliyekî ve, dibe hîm û dê zimanê me li ser bi pêş ve biçê. Ji aliyên din ve, dibe belgenameyeka dîrokî. Mîna çiraxekê ye, dikare çavê xêrnexwazan û dagîrkeran birijîne. Mele Xelîl piştî salên xwendina dûr û dirêj, bi serkeftineka bêhempa bawernameyên xwe qezenc dike. Êdî di pey re melatiyê li gundên başûrê Kurdistanê dike. Di ber melatiyê re, lêkolîn û nivîsandinên xwe didomîne. Li gor ko ew dibêje, wî demekê dirêj, ne kêmtir ji sî salî, nivîsandin kiriye. Di nav wan salan de, wî 33 pirtûk afirandine, ji bilî destnivîsên ko winda bûne û ên rêjîma Îraqê destê xwe danî ser. Lê 33 hîn li cem wî dimînin. Di nav de ew xudanê 1200 helbestî (Qesîde) ye ko tev bi zimanê kurdî û tîpên erebî afirandine. Bi giştî, berhemên wî li ser mijarên curbicur in. Di nav wan de li ser dîroka kurd û Kurdistanê hene. Pirtûkek li ser ola êzidiyan e, ew mîna lêkolînekê ye ko girêdana êzidîtiyê bi ola kurdî ya herî kevn ve destnîşan dike. Ew şirove dike ko ji ber sedemên dîrokî û êrişên dagîrkeran gelek guhertin tê de çêbûne. Gelek tişt ji ola file û misilmanan derbasî wê bûne. Lê ew piştrast dike ko êzidîtî ola herî resen e ji gelê kurd re. Ji ber ko temenê Meleyî bihtir e ji sed salî, gelek tişt hene di dema wî de rûdane hîn têne bîra wî. Ew bûyerên dîrokî ne bi gelê kurd ve girêdayî ne, lê nehatine nivîsandin yan lêkolîn li ser nebûne. Mele dibêje dema şer di navbera osmaniyan û rûsan de li dar bû, gelek kurdên rojhilatê Kurdistanê koçberî başûrê Kurdistanê bûn hem ji ber şer û hem ji ber zordarî û pilanên rûsan. Vêce ew kes bi deh hezaran bê cî û war dimînin. Ji ber ko osmaniyan ji sedî not genim, ceh, nîsk û ajel (pez, dewar, hesp û hêştir) ji kurd û fileyên başûrê Kurdistanê distandin, vêce miletên cî jî birçî diman. Bi hezaran mirov ji birçîbûnê mirin, nemaze kesê mişextî ko bihtirî wan ji xelayê û birçîbûnê qir dibûn. Mele Xelîl dibêje: wî ew karîset bi çavê xwe dîtiye. Ew kurdên rojhilatê Kurdistanê (Îranê) di goristanekê de hatine veşartin navê wê goristana xerîboka ye. Herweha, Mele li ser stemkariya osmaniyan li himberî gelê ermenî dibêje: Bê çawa mirov nêçîra çûkan dikin, leşkerên osmaniyan jî, wisa nêçîra kesên ermenî dikir. Mele gove ye (şahid e) li ser boblatên kurdên rojhilatê û ya gelên ermenî. Tirk di ber herduyan de berpirsyar in. Di nêrîna Mele Xelîl de, kok û kaniya kurdan berî zayînê bi hezarên salan ji çiyayê Araratê derbûye. Di dema çerxên qeşayî de, ji wir ber bi jêr ve hatine. Lê ew mîna pêlan, nifşek li pey ê din hatiye. Heya qûnaxa Mad, gelek şer di nav wan û gelên din mîna asûriyan de çêbûne. Lê dawî ew bi ser dikevin, dewleta aşûriyan û babiliyan dişkînin û welatekî ji Araratê heya sinorê Afganistanê dadimezirînin. Mijarek din jî bala Mele Xelîl kişandiye, ew mitolociya gelê kurd e. Di dema êzidîtî, zerdeştî û sasaniyê de, gelekan ji kurdan navên ajelan (heywanan) li zarokên xwe dikirin. Mebesta wan ko zarokên xwe ji bandora çavan biparêzin. Loma navê Zeredeşt jî li gor wî kelepûrî lê hati ye kirin. Wateya navê Zeredeşt di zimanê avestayî de »hêştira zer« e. Mele karê wergerandinê kiriye. Nimûneyên giranbuha û binirx li gor dema xwe pêşkêşî gelê kurd kirine: 1) Qurana pîroz bi kurmancî şirove kiriye 2) Helbestên Baba Tahir ji hewramî wergerandine kurmancî 3) Helbestên çaremînî ên Omer Xeyam wergerandine kurmancî û li ser Xeyam dibêje ew kurd e, lê wî bi zimanê biyanî nivîsandi ye. Mele Xelîlê Mişextî, temenê wî di ser sed salî re ye. Lê hîna li ser hişê xwe ye û di helwesteka mêrane de ye li himber dagîrkeran. Dibêje nijada ereb êrişî dîroka kurdî û dînê wan ê kevn dikin. Ew bi navê misilmantiyê li ser me dibêjin: Hûn sasaniyên agirperest in (mecûs in), hûn zeredeştiyên rojperest in û êzidiyên iblîsperest in. Lê ereb û misilman bi vê helwestê gelekî şaş in, ji ber agir, roj û melak tiştin pîroz in di mitolociya gelek miletan de û gelê kurd yek ji wan e. Van tiştan pîroz dikin û ji xwe re dikin »qible«, lê ne perestiyê ji wan re dikin. Li vir cihêwaziyek di nav bera perestinê û pîrozkirinê de heye. Mîna misilmanan ko kevirê reş, Kabe, li Mekeyê pîroz dibînin û ji xwe re dikin qible. Vêce hemû misilman di hec û nimêjên xwe de berê xwe didin wî kevirê reş. Ma kevirê reş Xwedan e ? Bê çawa Mele xebata rewşenbîrî kiriye, wisa jî pareyekê mezin ji temenê xwe ji şorişgeriyê re jî terxan kiriye. Ji sala 1956an pê de, ew ji karê meletiyê qeraye û berê xwe daye tekoşîna neteweyî. Ew dikeve nav xebata Partiya Demoqrata Kurdistanê de û dibe endamekî çalak. Piştî sala 1958an, dema general Ebdul-Kerîm Qasim destheladariya şahinşahî li Îraqê rûdixêne û komarê di şûnê de datîne, jixwe di wê salê de, nemir Mele Mistefayê Berzanî, tevî hevalên xwe ên şorşger, piştî diwanzede salan ji koçberiyê vedigerin Kurdistanê. Ew ji sala 1947an ve, piştî hilweşîna komara Kurdistana demoqrat li Mehabadê, bi 500 tekoşerî re, berê xwe dabû Yekîtiya Soviyêtistanê. Wan şer bi artêşa sê dewletên dijmin re kir û ji nû ve çemê Arasê birî û ketin sinorê dewleta komenist de. Vêce vegera serokê nemir Mistefa Berzanî hêzeka mezintir dike de dilê Mele Xelîl de. Hinga ew bi hinek hevalên xwe re, şaxê Partiya Demoqrata Kurdistanê li devera Şêxanê dadimezirîn in û Mele berpirsiyariyê dike. Hinga pêwendiyên Mele bi mamostayê gewre nemir Ibrahîm Ehmed re çê dibin. Herweha mam Celalê Talabanî jî dinase, lê ew hîna şagirtê zankoyê bû û li Bexdayê xwendina xwe dikir. Di dema desthelatiya serokê komara Îraqê Ebdul-Kerîm Qasim de, Mele sê caran tê binçav kirin. Wisa demên dirêj di zindanê de diborîne. Çaxê nemir Mistefa Berzanî agirê şoreşa êlûnê vêxist, Mele Xelîl dibe pêşmerge. Dema bi sedemê peymana Cezayirê di sala 1975an de şoreş têk diçe û milet perîşan dibe, hinga Mele Xelîl bi pêşmergeyan re koçberî Îranê dibe. Lê piştî temenê wî mezin dibe, dîse vedigere başûrê Kurdistanê. Ji wan berhemên Mele Xelîlê Mişextî, mixabin, tenê yek pirtûk bi şêweyê fermî li Îranê çap bûye. Ew jî wergera helbestên Xeyam e û tenê buhayê wê dora (120) dolaran gihayê. Heya niha kesî destê alîkariyê ji bo weşandina wan berhemên hêja jê re pêşkêş nekiriye. Vî mirovê bîrewer û hişmend jiyana xwe tev di hejarî, xizanî û mişextiyê de derbas kiriye. Di wê radeyê de ye ko ji keda xwe ji bilî nanezikê tiştekî dî ji gelê xwe û partiyên xwe wernegirtiye. Çapkirina berhemên wî bûye sosret û kul di ser dilê wî de. Heya jê hatiye û di mercên dijwar de û herweha li mişextiyê, wî hawil daye wî sermiyanî biparêze. Bêguman gelek destnivîsên wî bi destê rêjîma faşist winda bûne. Ev bû sed sal ko ew pasevanê çanda kurdî ye û hîna bêzar nebûye. Lê ew xemgîn û bendewar e. Bi xemgînî jî dibêjê: »Ez û pirtûkên xwe bûne ji Ehl El-Kehf, wisa şop ji ser me winda bûye û kesek li me napirse«. 33 destnivîsên (pirtûkên) Mele Xelîl bendewarên hezkiriyên çanda kurdî ne, da wan ji windabûnê rizgar bikin, da wan bigihînin destê xwênerê kurd û nifşê nû. Bêguman Mele kesekî naskirî ye û ê ko lê bipirse wê bi ser ve bibe. Ew Mele Xelîlê Mişextî ye. * Jêder: Axaftina Mele Xelîl bi xwe li ser ekranê televizyona KURDsatê |
----------------------------------- |
| Nivîskar: WELÎD MURAD Weşandin: 2005-6-24 Xwendin: 2013 |