[ ÎNÊ, 2024-03-29 ]   [ BIKE MALPERA DESTPÊKÊ ]   [ BÊXE NÊV BIJAREYAN ]   [ KONTAKT ]   [ INFO ]   [ LÊGERÎN & ARŞÎV ]  
DESTPÊK
Nûçe
Nivîsar
Kulturmagazîn
Hevpeyvîn
Kolumnîst
Ewrokurd
E-Pirtûk
Lîteratûr
Ziman
Muzîk
Foto
Lînk
E-POSTEYA TE
  Nav (Username)  
   
  Þîfre (Password)  
   
   
     
   »E-posteyeka nû
 bo xwe qeyd bike
 
REKLAM


LÎTERATÛR 
 [ KURTEÇÎROK ]   [ PARÇEROMAN  [ REXNE  [ HELBEST
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Êş
»Xwezî anuha ev gotinên min bihatana nivisandin!
Xwezî di pirtûkekê de berhev bibûyana!
Bi pênûseke hesinî, bi qurşûnê
Li zinaran bihatana kolanê ko her û her bimana.«
(»Tewrat«, Hz. Eyûb, XIX: 23–24)

Prolog

Ji bo ko ev çîroka ha were nivisandin, wî bi bêjingan titûn ne kişand, bi kûpan şerabên kevnesalan venexwar, gund bi gund ne geriya û mijar berhev ne kirin, bi dehsalan li ser ne sekinî û lê hûr ne bû, wekî mirîdan çavên xwe ne girtin û guhdariya aliman ne kir, li civatên eşîran rûnenişt tizbî di nava tiliyên xwe de li ba ne kir û mîna dengbêjan ne lorand. Bi gotineke din, Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê serpêhatiyê ev çîroka ha ne nivisand. (Wêne: Hesenê Metê)

Û wê şevê, dema ko wî qelûna pêşîn ji titûnê dagirt, dema ko agir berdayê û dûman bi ser xist, ko ez ne li ba wî bûyama, a di wê gavê de ko ez ne bi wî re bûyama, bi du hezar û du caran ez sond dixwim ko anuha ev çîroka ê ne di destê we de bûya.

Lê dîsa jî, dîsa jî ez dizanim ko kesek ê bi van gotinan bawer neke lê... wek ko min got, di wê gavê de li ba wî deng tune bû, ronahî tune bû, wext tune bû, Xwedê tune bû, dunya li dora xwe çerx ne dibû.

Û ev hat malê.


Monolog

M aleke weke gelek malên bêyî jin û zarok e. Ji ode û aşxaneyeke piçûk pêk hatiye.Ji dîwarên vê odê, dîwarê hember bi çend refikên pirtûkxanê hatiye nixumandin û di ser pirtûkxanê re jî portrekî Ahmedê Xanî dardakirî ye. Li dîwarê hêla rastê jî portrekî mîr Celadet Alî Bedirxan ji profîlekî çepê ve hatiye dardakirin ko çav û awurên wî li pirtûkên refikan e. Li rasta odê, di navîna du sandaliyan de maseyeke piçûk heye. Çend name û rojnamên ko diyar e hîn venebûne, qelûneke xwar û kevnar tev lepek titûna raxistî li ber kîsekî dermanan li ser vê masa rasta odê ne. Li quncikekî jî maseyeke karê nivisandinê bi pênûs, bi defter, bi makîne û bi gelek tiştên weke van tiştan dixuye.

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê çîrokê tev salên xwe î çelî, tev potîn û qapûtê xwe î payizî anuha li ber vê masê rûniştiye. Ji vê tevgirêdana wî jî baş diyar dibe ko hîn nû ji derve hatiye. Bi hêrseke vekirî, bi daxwazeke wusa veşartî makînê tilî dike û dikute ko meriv dibêje qeyê li ber berhemeke giran rûniştiye, meriv dibêje ji bo hemû dewr û dewranan dinivisîne, meriv dibêje herkes ê rabe ji xwe re lezet û maneyekê jê derxe. Lê na, piştî rêzekê duduyan kaxizê ji ber devê makînê derdixe, lê dinêre, bi hêrseke bilindtir di nava destê xwe de diguvişîne û wê jî davêje selika kêleka xwe. Piştî çend carên weha çeqîn û çilpîna makînê hêdî hêdî giran dibe, tenik dibe û deng jê tê birîn. Selika li kêleka wî ji kaxizên guvişandî tije dibe û di dawiya dawîn de wan tiliyên xwe yên bi huner dide ber eniya xwe, di ser makînê de xwar dibe û diponije.

Bi qasî çend hilman bi vê rewşê dimîne, dû re ji nişka ve serê xwe radike, pêşiyê bi tirs û paşê jî bi hêrs ji ser sandaliyê radibe, makîna xwe radike û li erdê dixe. Mîna yekî har û çavsor vê carê bi nefrîn li dora xwe dinêre û di wê gavê de ew çavên sor li portrê mîr asê dibin. Bi wê hêrsê, bi wê tirsê ji nişka ve xwe radikêşe portre, ji dîwêr dadixe, di destxwe de lê dinêre, mîna ko pê henekan bike devê xwe jî lê xwaromaro dike ”Zilamek û zimanek”(*) dibêje, dengê xwe berztir dike û di ser de diqîre:

— Ev çi rê bû te da ber xelkê, mîrê min, ev çi ilm û îrfan bû! Xwendin û nivisandina bavê min tune bû... di dema wan de dunya ne gilover bû, di dema wan de dunya li dora xwe ne dizivirî lê... lê dîsa jî bextiyar bûn!

Bi van gotinên xwe re dest û lêv lê dilerizin, çavên wî di kortalên xwe de dilîzikin, portrê mîrê xwe li erdê xweş dike û dike ko wî jî weke makîna xwe li erdê bide. Lê tavilê poşmaniyekê digire ser, hêrsa wî dibe diltenikiyek û li ruhê wî belav dibe. Mîna ko doza lêborînê jê bike vê carê jî portrê mîr dide ber ruyê xwe, bi xemgînî û çavên avî bi ciyê berê ve dizeliqîne, bi rewşeke jihevketî sandaliyê li xwe diguhere û tê li ber masa rasta odê cî dide xwe.

— Nabe, mîrê min, nabe... ne bi sitran û ne jî bi gotinan, dibêje, herdu destên xwe ber bi perçên makîna xwe dike û bi bêhneke feretir û bi dengekî nermtir dîsa didomîne: Her cara ko ez li ber vê kambaxê rûdinim, tu dibêjî qeyê ez li ber kewara mozan rûniştime, mîrê min, ez dibêm qeyê ez bi dengekî bilind derewan dikim û herkes jî dibîne, herkes dibîne û guhdariya min dike. A wê çaxê jî... wê çaxê jî bêhna min teng dibe, mejî li min ditevize, dest li min giran dibe, şerm, tirs û hêrs li min peyda dibe û ez nikanim. De ka ji bona Xwedê tu riyekê bide ber min, mîrê min... xelk çawa dinivisînin, çima ew hîkmet û ew cesaret li ba min tuneye?

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê çîrokê qelûna xwe ji titûna raxistî dadigire, agir dike, dûmanê bi ser xwe dixe û giran giran dibêje:

— Ez dizanim, mîrê min... ez dizanim anuha tu ê mereq bikî û bibêjî: tu çima dixwazî binivisînî, te çima dest bi vî karî kiriye? Pirseke weha, rasterast pirseke weke vê pirsa cenabê te min jî ji yekî wekî xwe kir. De îcar tu dizanî ka bê bersiv çi bû, mîrê min? Digot:

«— Min dest bi pirtûkekê kir ko ez bixwînim. Piştî ko min pêşgotina pirtûkê xwend, hîs û baweriyeke wusa li min peyda bû ko ez binivisînim, min jî êdî dest pê kir.» De îcar ji kerema xwe re destûrê bide min, ez ê anuha ji te re wan gotinên pêşîn bixwînim, mîrê min, gotinên ko tavilê merivan dike niviskar, dibêje, radibe ji refikekê pirtûkekê derdixe û li ser lingan dixwîne:

»Binivisîne! Îllam binivisîne! Şerm neke, netirse. Edebiyat xweş e, binivisîne!... Divê tu binivisînî. Nivisandin baş e. Çi dinivisînî binivisîne. Hemû tiştên nivisandî baş in. Li ser çi dinivisînî binivisîne. Ji ber ko hemû tişt ji bo nivisandinê hatine afirandin. Li ser nivisandina hevalê xwe binivisîne, pesinê dostê xwe bide, pesinê niviskariya wî bide. Divê em pesinê hev bidin, divê em pesinê hev bidin ko em bilind bibin. Pesin xemla mêran e...«

Li vir destê xwe li ba dike û bi tinaz, bi enirîn di ber xwe de: Bi qurbana mêrê xwe bim, dibêje, bi hêrs û dilverişîn tev wan gotinên pêşîn pirtûkê ber bi quncikekî odê davêje, hêdî hêdî qapût ji navmilên xwe dike, li aliyekî sandaliya xwe datîne, di rûniştinê de li portrê mîr jî dinêre û dibê:

— Ev tiştên weha rasterast şîretên Ptahhoteps(*) in, mîrê min, te got çi? Çar hezar salan beriya nuha ciwamêr li ser çerm û keviran lîteratureke weha ava kir û xuyaye di wan deman de maneyeke xwe jî hebûye. Lê ko tu ji min bipirsî, piştî evqas salan meriv rabe û di roja îroyîn de jî ji bo pêş û paşiya pitûkan gotinên bi vî rengî bibêje, meriv ê edebiyateke zorgayî peyda bike. Tenê edebiyateke zorgayî û ne tiştekî din. Zorga dibêjim.... ilmê te fere, zimanê te xurt e, mîrê min. Li ba me dema ko nogin ji wexta xwe dereng dikevin, em ji elêta mangeyeke biga tînin di dawa noginê re didin û paşê em conegan lê dicivînin. Li vir em wan conegan dixapînin û navê vî kerametî jî bi zimanê me gundiyan zorgayî ye, te got erê? De îcar anuha em vegerin ser pirsa te û nivisandina min. Ev çîrokek dirêj e, mîrê min, çawa bibêjim. Dibêjin ko tu keran li ba keran girêdî ji hev hînî tir û fisan dibin. Lê ez bi xwe ne li ba wan bûm, mîrê min, ez ne di nav wan de bûm. Û hîn jî ez û vî karê nivisandinê ji hev dûr in. Beriya ko daxwazeke weha li min çêbe... û ez ji mîrê xwe re bibêjim, daxwazeke weha jî tucarî li min çênebûye ko ez jî navekî niviskariyê bi pey xwe bixînim, pê bifirim û xwe bilind bikim. Bi gotineke rastir, beriya ko ji naçarî dest pê bikim û bixwazim binivisînim... (destê xwe ber bi wê selika kaxizên xwe dirêj dike) beriya ko ez bixwazim tiştekî weha bikim, ez çel carî bi bapêşê ketim, ez çel carî bi zikêşê ketim, bi ewqas carên din lingên min şemitîn û ez li erdê ketim.

Li vir xwarî benê potînên xwe dibe, vedike, ji lingên xwe derdixe, li kêleka xwe datîne û di ber xwe de didomîne:

— Vêca... çima min xwe daye karekî weha, çima ez dixwazim binivisînim, ez ê anuha ji te re çîroka vê çîrokê bibêjim, mîrê min.

Dûmaneke tîr û tarî di dev û pozê xwe re dike der, bi awurên hişk li mîrê xwe dinêre û:

— Wê çaxê... di wan deman de cenabê te tune bû, dibêje, destê xwe ber bi hêla portrê Ahmedê Xanî bilind dike û didomîne:

— Cenabê seyda jî li vir tune bû.

Mîna yekî ko radest bibe vê carê herdu destên xwe bilind dike, serê xwe li rast û çepê xwe dizivirîne:

— Lê wekîdin hertişt, hertiştê vê malê wê çaxê jî... sê sal berê jî wekî xwe î anuha bû, dibêje, wan destên xwe li hev siwar dike, dide binê argûşa xwe, hinekî difikire, kesereke bêwext vedide û li gotinên xwe zêde dike: Cenabê te jî dizane ko dûrketina ji mal û warekî bav û kalan çawa ye. Piştî êşa dûrketineke bi qasî şanzdeh salan ez û birayê xwe î mezin, em digêhîjin hev. Roj û êvar... dîsa roj û êvareke weke anuha ye, mîrê min.

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê bûyerê xwe li êşa hundurê xwe germ dike, hêdî hêdî dikeve ber û ji mîrê xwe re vedibêje:

— Piştî ewqas salên dûrûdirêj, bi qasî saetekê heye ko min birayê xwe î mezin dîtiye û min ew ji balafirgehê haniye mala xwe. Wek ko min got, mîrê min, mala min jî dîsa ev mala ye, ev ode û ev aşxana piçûk e. Di vê saeta ko ez û birayê xwe bi hev re ne, min jî weke herkesî li ser lingan tenê tiştên sivik û berborî jê pirsîne. Bi gotineke din wek çîrokbêjekî çikos ez dixwazim hindik hindik jê bipirsim û bi qasî bîst û yek rojan guhdariya wî bikim. Her cara ko ez li ser van tiştan difikirim, tiştên ko ez ê jê bipirsim û ew ê jî bibersivîne, pêjnên dûr û nêzîkî aqilan li min peyda dibin, wan bergehên beriya ewqas salan tînime pêş çavên xwe, bi dilekî tenik, bi bêrî û bi hezkirin ji hêla aşxanê dizivirim ser aliyê odê ko li birayê xwe î mezin binêrim û gotinekê jê bibîhisim. Birayê min li ber vê pirtûkxana oda min sekinîye, herdu destên xwe çeperast li ser sîngê xwe girêdane, bi kêf û mereqdarî li pirtûkên van refikan dinêre û dema ko hay ji min dibe, serê xwe jî bilind dike û bi qedir û qîmeteke bilind dibêje:

— Te pirtûxaneyeke dewlemend heye.

— Erê, dibêjim, ez jî yekî wusa me ko... çi pirtûk bi dest min bikeve ez ê bixwînim û dû re jî ez ê di dereke vê pirtûkxanê de bi cî bikim.

— Ev xwiyekî te î berê ye, Darîn. Wê çaxê jî te ji defter û pirtûkan hez dikir, hîn di wan deman de jî min têderdixist ko tiştek ê ji te derkeve.

Em herdu jî bi qedrê hev dizanin. Ez qedrê wî dizanim ji bo ko ew birayê min î mezin e û ew jî... êdî Xwedê dizane bê ji ber çi rûmetê dide min. Birayê min destên xwe ji ber hev derdixe, destekî xwe ber bi hêleke pirtûkxanê dirêj dike û didomîne:

— Ev hêla bi tirkî ye, xuyaye ev hêla jî bi zimanê vir e...

Ji pirtûkxana xwe wan refik û aliyên mayî jî ez bi wî didime zanîn û dibêjimê:

— Ev aliya jî bi zimanê malê... bi kurdî ye, keko.

De îcar te ne dît lê di wê gavê de ez dibînim, mîrê min. Bi wê peyva kurdî re ez dibînim bê çawa çavên birayê min dibiriqin, çawa ken û kêf jê difûre û xwe bêtir ber bi wan refikên hêla kurdî dike. Yekê jê derdixe û bi dilpekîn çavên xwe di ser de mezin dike. Bi min wusa tê ko di wê gavê de lêdanên dilê wî xurt û zêdetir dibin û ez jî dibîhîsim, mîrê min.

— De kerem bike, keko, dibêjim... min nan û penîr daniye, tu kerem bike em tiştekî bixwin û hêdî hêdî ji min re behsa wan deran bike.

Lê tiştên ko ez dibêjim kekê min nabihîse. Mîna yekî kwîr destê xwe jî di berga wê pirtûkê re dide û ez dibînim bê çawa pê şa dibe.

— Erê, dibêjim û didomînim, tu ê dû re ji xwe re yek bi yek lê mêze bikî û bixwînî... û ko te bivê hinekan jî bi xwe re bibe. Ma te xwe hînî xwendina kurdî kiriye, keko?

Birayê min leztir dike. Ji refikên pitûkxanê yekê derdixe, yekê dikiyê û bêyî ko li min binêre di ber xwe de dibêje:

— Na, ez hinek tîpan ji hev dernaxim... lê ne pêwîst e ko meriv bixwîne. Bi rastî jî hûn li van deran karên hêja dikin û ev têra me dike.

Bi serbilindiyeke veşartî di dilê xwe de dibêjim: «Çi maqûlên têgêhîştî û hêja ji mala me derketine.» Dû re ez wan gotinên xwe ducar dikim û dîsa dibêjim:

— De kerem bike, keko... kerem bike bila çaya me sar nebe.

Lê kekê min dîsa kerem nake, mîrê min. Ew her meşqûlî pirtûkan e û karê xwe dike. Yekê ji derekê dikişîne, lê dinêre û dîsa dixe şûna wê, yeke din derdixe dîsa wusa dike, yeke din û yeke din. Mîna ko li tiştekî bigere li berg û rengên van pirtûkan dinêre. Ji kêfxweşiyekê lêvên wî dilerizin û li ser hev direqisin, lê ez nizanim bê ji ber çi ye. Dû re bi pişirîn, bi hêvî, bi bextiyarî berê xwe bi min de dike û dibêje:

— Navê te î li vir çi ye, Darîn?

— Navê min, dibêjim, navê min î li vir jî Darîn e, keko.

Birayê min bi rûkenî, bi dilpekî vê carê herdu destên xwe jî ber bi refikên pirtûkxanê vedigire û dibêje:

— De ka tu bi xwe tiştekî xwe derxîne ez lê binêrim, lo!

— Tiştê çi, keko?

— Pirtûk, pirtûkên ko te nivisandine.

Li vir ez pêşiyê hinekî sar dibim, dû re şerm dikim û Xwedê dizane di jiyana xwe de ev dibe cara pêşîn ko ez dikevime rewşeke wusa teng, mîrê min. Lê bêyî ko ez vê sar û şermê li xwe bidime der tavilê dibêjimê:

— Pirtûkên çi? Min pirtûk ne nivisandine ko... Ez nanivisînim, keko.

Ez dibînim ko baweriya kekê min bi van gotinên min nayê, mîrê min, ez dibînim ko naxwaze pê bawer bike. Herdu çavên xwe ber bi min piçûk dike, dinêre û bi dengekî zuwa dibêje:

— De qeyê tu henekan dikî, lo!...

Lê ez bi awayekî bêguman pê didime zanîn ko ez henekan nakim, ev kara ji min nayê, dibêjim û dû re jê daxwaz dikim ko em li ber textê xwarinê rûnin, ez jê daxwaz dikim ko ew têkeve ber û hêdî hêdî ji min re behsa wan deveran, behsa dê û bavê min, behsa malbata me bike. Lê ez dibînim bê di wê gavê de çawa ew dilpekî û rûkeniya bi gavekê berê li ser ruyê birayê min wenda dibe, mîrê min. Ez dibînim bê ew lêvên wî yên ko bi gavekî berê dilerizîn anuha çawa daketine. Bêdil û bi rewşeke jihevketî ber bi aşxanê tê û di ber xwe de dibêje:

— Ez ne birçî me.

Li ba me, mîrê min... li ba me dema ko meriv li mala yekî nan nexwe, tê wê manê ko meriv sil bûye. Lê bêyî ko ez vê tevgera wî eşkere bikim jê re dibêjim:

— Tu çawa ne birçî yî, keko? Ez dizanim we tenê di balafirê de nan xwariye û ew jî ji nîvro de ye, ne wusa?

— Nizanim, dibêje, lê anuha mîna ko tew dilê min naçe xwarinê.

— De kerem bike, keko, dibêjim, kerem bike em bi hev re bixwin û ji min re jî behs bike, behsa malbatê, çêlî eşîrê bike û bibêje ka kî miriye û kî maye.

Birayê min bi wê rewşa kêfrevîn:

— Na, dibêje, şikir ji Xwedê re tiştekî wusa ne qewumiye ko tu pê xemgîn bikevî. Mala me jî û ez dikanim bibêjim hemû endamên eşîrê jî baş û silamet in. Lê çav û hêviya herkesî jî li te ye. Bavo... bavo digot, jê re bibêje bila me rûreş û şermesar dernexîne.

Bi van gotinên xwe re birayê min li ber textê xwarinê rûdine û bi mirûzekî tirş piyala çayê ber bi xwe dikêşe. Di wê gavê de gumanek li min jî çêdibe, mîrê min. Gumanek li min çêdibe ko hinek xêrnexwazan tiştina li hev hanîne û bi wan ragêhandine. An ne, ma bavê min ê çima bi min bide zanîn ko ez wan rûreş dernexînim. Bi mitûmatî li birayê xwe dinêrim û dibêjim:

– Ka raweste, keko, ev çi gotin e! Rûreşiya dê û bavê min gunehkariya herî dawîn e ko ez li vê dunyayê bikim. Û dema ko ew gava jî were, divê ez êdî bimirim û viya dê û bavê min bi xwe jî dizanin. De ka anuha ji min re bibêje... ma ez ê çi bikim ko pê dê û bavê xwe rûreş derxînim, keko?

Birayê min bêdil çaya xwe li hev dixe, bi min dide zanîn û dibêje:

— Dayê û bavo jî bi vê yekê dizanin. Loma... loma digotin hêviya me ji Darîn heye. Hêviya me heye ko ne tenê yek û dudu, ew ê gelekan binivisîne.

Ez bi pirs, bi tirs lê dinêrim û dibêjim:

— Çi binivisîne?

— Pirtûkan, pirtûkên qelew binivisîne ko me jî û... wusa bike ko me jî û tevayiyê eşîrê jî pê serbilind bike.

Ku ez li xwe mikûr werim û bibêjim, ji van tevger û gotinên birayê xwe ez tiştekî fam nakim û tiştek nakeve serê min, mîrê min. Birayê min ji bo min dibe kewareke devgirtî û nizanim bê çi tê de heye. Mitûmatiya min dikeve rengekî din û jê re dibêjim.

— Na xwe ji bo vê yekê ye ko bavo gotiye: bila me rûreş dernexîne?

— Belê, dibêje, ma ev hindik e... bi îsrar digot: Jê re bibêje, heta nuha jî me nav û dengekî wî ne bihîstiye, digot bila ji me re bişîne, bila binivisîne, bila werîne.

Bi van gotinên wî re bêhna min tê ber min, mîrê min. Ew tirs û gumana naxoşiyê ji ser min radibe, baweriya min li min xurtir dibe ko min tiştekî naxoş ne kiriye, min tiştekî naxoş ne kiriye û pê bavê xwe rûreş dernexistiye. Ji bo ko bêtir têbigêhîjim ka çîrok çi ye, ez bi mereqdarî jê re dibêjim:

— Birayê min î ezîz, ez tênagêhîjim çima pirtûkan binivisînim, çima serê eşîran di ber pirtûkan de bilind dibin. Eşîrên ko ez dizanim ji bilî pirtûkên pîrozwer navê pirtûkan ne bihîstine û em hemû jî pê dizanin ko xwendina wan jî tuneye.

Mîna ko bi serhişkekî re bipeyive birayê min li vir destê xwe jî li ba dike û:

— Erê erê... dibêje, lê ne pêwîst e ko xwendina meriv hebe. Ez ji te re dibêjim, îro li ba me nivisandina pirtûkekê ji bo malbatekê serbilindî ye. Kêmasiyeke pir mezin e ko êdî ji malbatekê yek ranebe û pirtûkekê lêneke.

— Ya sitar, dibêjim.

— Belê, dibêje, apê Gurgîn digot, em li bendî Darîn in, em li bendî ne ko pirtûkek qelew binivisîne.

Ez dîsa zîq li çavên vî birayê xwe î mezin dinêrim û dibêjimê:

— Bi rastî jî ez tênagêhîjim, keko.

— Çawa tênagêhîjî, malava! Apê Gurgîn digot, em li bendî wî ne ko pirtûkekê, yeke qelew binivisîne.

Xwezî te apê min î Gurgîn bidîta, mîrê min, ko te ev apê min bidîta te ê baştir bi vê kula dilê min bizani bûya. Ez li birayê xwe vedigerînim û dibêjim:

— Baş e, lê tu çi dibêjî?

— Ez jî wusa dibêjim, dibêjim binivisîne û bila em ji xelkê ne kêmtir bin. Ne ez... ne tenê ez, meta Xanê jî digot jê re bibêje em li bendî wî ne, digot bila tev pirtûkên xwe ew jî were û ji me re, ji xelkê re behs bike.

De îcar... ko ez ji te re çêlî vê meta xwe bikim, çîrok ê pir dirêj bibe, mîrê min. Lê ko ez ji mîrê xwe re bi kurtî bibêjim, ev meta min ji herdu çavan jî kwîr e. Loma ez hinekî jî bi enirîn li nava çavên birayê xwe dinêrim û:

— Binêre, keko, dibêjim, tu birayê min î mezin û roniya herdu çavên min î. Lê bi rastî jî ez tênagêhîjim bê çima we karûbarên xwe berdane û hûn bi pey tiştên vala, bi pey pirtûk û nivisandinê ketine. ko we pere, mal û milk ji min bixwesta, ko we bixwesta ez jî nola hinekan bibim xwediyê mal, jin û zarokan... ez ê wê çaxê têbigêhîştama. Lê ez dinêrim ko tu hîn jî dibêjî pirtûk û binivisîne.

— Belê belê... wek ko min ji te re got, li welêt êdî xelk behsa pirtûkan dikin. Amoja bavfile digot: Ji Darîn re bibêje, ma bi qasî lawê mala Garût jî nabe. Lawê mala Garût hatiye, çêlî pirtûkan kiriye, çêlî niviskariya xwe kiriye, pesinê rûpelên pirtûkên xwe daye û gotiye: «Meriv li wan deveran pir baqil dibe.» Dayê jî li wir bûye. Dayê jî bihîstiye ko lawê mala Garût serî her rûpel û her pirtûkek xwe çiqas pere girtiye.

Li vir ez êdî dibînim bê birayê min çawa daye nav û dibêje. Û ez serwextî tiştekî din jî dibim, mîrê min. Serwext dibim ko bi rastî jî pirtûk û nivisandin bûye mijar û ketiye nava xelkê, bûye benîşt û di wan geriyaye. Lê dîsa jî ji bo ko zêdetir serê xwe di ber van tiştan de neyêşîne, ez li birayê xwe vedigerînim û jê re bi kurtî dibêjim:

— Binêre, keko... kî hatiye, çi gotiye, ew bi min û we ne ketiye. Niviskarî ne karê min e û tiştekî weha jî ji min nexwazin. Wek ko min got, ko we pere ji min bixwesta, min ê biçûya deyn bikira... min ê biçûya bidiziya û ji we re bişanda. Lê nivisandin û pirtûk... meriv nikane van tiştan deyn bike, meriv nikane bidize jî. Ji min nayê, ez çi bikim...

Mîna ko ez bi van gotinên xwe gunehkariyekê dikim, birayê min zûzûka peyvê li min dibire û dibêje:

— Wusa mebêje, Darîn, çawa ji te nayê. Ji bona Xwedê me rûreş dernexîne. Bi Xwedê dayê digot jê re bibêje: ko ew pirtûkekê nenivisîne ez ê şîrê xwe lê helal nekim.

Ev cara pêşîn bû, mîrê min... cara pêşîn bû ko diya min şîrê xwe li min heram dikir. De îcar te diya min bidîta, mîrê min. Diya min a reben, diya min a şîrpak... dilovaniya diya duwanzdeh pêxemberan li ba diya min hebû, mîrê min... û wek ko tu dibînî anuha jî rabûye ji bo nivisandina pirtûkan şîrê xwe li min heram dike. Li ser van gotinên birayê xwe ez tiji dibim, sîng li min diwerime, dengê min bi hêrs bilind dibe û ez jê re dibêjim:

— Nivisandin çima dikeve navîna min û şîrê diya min! Ez û nivisandinê ji hev dûr in, tiştekî wusa ji min nayê û ez nikanim.

Birayê min jî bi hêrseke qasî hêrsa min li min vedigerîne û dibêje:

— Çawa ji te nayê, Darîn! Mebêje ez nikanim, wexta ko tu li wir bûy, me digot merivekî mezin ê ji te derkeve. Xalê Berot digot jê re bibêje: Bila ji bîr neke ko şeref û hêviya me di destê Xwedê, di destê wî de ye. Bila ji bîr neke dema ko dixwend, di her çûyîna bajêr de min li ber dîwarê dibistanê du panotên hesinî didayê... digot, bila ji bîr neke ko wê çaxê min ew panotên hesinî ji bo rojeke weha dida wî.

Mezinî... li ba me mezinî tiştekî pîrozwer e, mîrê min. Em bi simbêleke nûkurkirî dernakevin pêş mezinekî xwe, li pêş mezinekî xwe nabe ko em titûnê bikêşin... (hilmeke dawîn ji titûnê dikêşe hundurê xwe û qelûnê di ser xwelîdankê de derxûm ditepîne) nabe em bi deng bikenin. Lê bi van gotinên wî re bêyî ko bibêjim ev birayê min î mezin e... li vir kenekî wusa ehmeqane bi min digire ko heta nuha jî li pêş mezinekî malê ez bi vî rengî û bi vî dengî ne keniyame, mîrê min. Dû re li ruyê wî dinêrim:

— A ji te re, dibêjim, de were safî bike! Xuyaye tevayiya eşîra me gotinên xwe kirine yek û bi te re şandine vir.

Deng ji birayê min nayê. Ez bala xwe didimê ko di her hevok û gotineke min de gwînê wî bêtir divemire û rengê hêviyeke şikestî lê zelaltir dibe. Mîna ko ji xwîna bavê xwe vexwe, di her firek çayê de jî ez dibînim bê çiqasî bêdil e. Ez baş têdigêhîjim ko ev daxwaza wî û nivisandina min ji dilekî pak e. Û ne tenê ev, dema ko ez jî ji dilê xwe î pak û bêhenek pê didime zanîn ko tiştekî weha li dor min, li ber min tuneye, a wê çaxê... wê çaxê ez dibînim bê çawa parî di gewriya vî birayê min î mezin de dimîne, wek zarokekî ko ji gotinên bavê xwe bişikê pêşiyê çav lê şil dibin û dû re jî av jê tên. ko yekî din bergeheke weha ji min re bi du hezar û du sondan bigota, min ê dîsa jî bawer nekira, mîrê min. Di wê gavê de dilekî min pê dişewute, dilekî min jê hêrs dibe, dilekî min jî dibêje ka hûr hûr têkeve vê dunya wî û nas bike, nas bike ka bê çi dunyayeke seyr e. Ez jî wusa dikim, mîrê min. Ez bi gotina dilê xwe î dawîn dikim û vê carê bi bergerîn jê re dibêjim:

— Baş e, keko, ma ez ê bikanim çi binivisînim.

Bêyî ko kekê min li min binêre bi nermikên herdu zendên xwe ava çavên xwe paqij dike, ava pozê xwe dikişîne jor û di ber xwe de dibêje:

— Tu çi dikanî binivisîne, Darîn. Ez ketime bextê te û Xwedê! Tu çi dikî bike, çi dikanî binivisîne, lê min destvala neşîne malê.

Ez têderdixim ko li ba me, di nava eşîra me de babetê nivisandinê ne girîng e, lê dîsa jî ez xwe nadime ber vê yekê û dibêjimê:

— Ez nikanim tiştekî binivisînim ku.

Birayê min bi wan çavên şil wusa pûç û vala li min dinêre, mîna ko ez dîn bûme û loma nikanim binivisînim. Ez van gotinên xwe piçekî diguherînim û dibêjimê:

— Ez nikanim, nivisandin jî hunerek e, hewesek e... lê ev tiştana li ba min tunene, keko.

— Ma tiştên weha li ba xelkê hene, çima li ba te tunene, Darîn? Bejna te bi qasî du kesên mala Garût e!

Ez zorê didime xwe ko hêrsa xwe, nerihetiya xwe binixumînim û nedim der, mîrê min. Lê ez têdigêhîjim ko xeta xwar di lawê mala Garût an jî di lawê mangeyekê de ye. Dixwazim ji nêzîktir binasim û jê re dibêjim:

— Çima tu hertim lawê mala Garût didî ber pozê min, ka wî çi kiriye ko min ne kiriye.

Birayê min du tiliyên xwe jî ber bi min bilind dike û dibêje:

— Du pirtûk nivisandine.

Mîna ko min hay jê nîne, ez dibêjim:

— Pirtûkên çi nivisandine?

— Nizanim, dibêje, tu li vir î û tu baştir dizanî. Wusa digotin... digotin, du pirtûkên pir hêja ne. Digotin ji bo heryekî jî bêjingek pere girtiye. Xelkê digot ji wan peran pêncsed panotên vir jî daye Keldan î dengbêj ko pirtûka wî ya dawîn ji ber bike. Keldan î dengbêj bi minetdarî pê daye zanîn ko jiberkirina pirtûkê ji bo wî şerefeke mezin e. Keldan î dengbêj gotiye: «Ez ê ji ber bikim û bi tevgirêdaneke derwêşan gund bi gund bigerim, ez ê bigerim û mîna destana Memê Alan bibêjim.» Dayê digot ji ber van jîriyên lawê xwe, diya lawê Garût pir pozbilind bûye. Li ser kaniyê pozê xwe bilind kiriye û tew li dayê jî ne pirsiye. Dayê pir li ber xwe ketiye. Digot jê re bibêje... dayê digot ji Darîn re bibêje: ko ew du pirtûkan nenivisîne û nede ser hev, ez ê jî van herdu guliyên xwe ji binî ve jêkim... digot, ez ê jî porê xwe kur bikim û di nava xelkê de wusa bigerim. Digot diya lawê Garût ji capûnekî sipî tûrikek çêkiriye, bi rîsên rengîn neqişandiye, veçinîye, pirtûka lawê xwe tê de bi cî kiriye, weke pirtûka pîrozwer bi dîwarê oda mêvanan ve darda kiriye.

Li vir ez biryara xwe didim, mîrê min, biryara xwe didim ko ez jî êdî du gotinan ji birayê xwe re bikim.

— ko ji destê min bihata, dibêjim, min ê binivisanda. Min ê binivisanda û hinekan jî bixwenda. Lê wek ko min got, ev karê ha ji min nayê û min dil jî nîne ko ez ji bo xatir û pesinê dê û meta xwe rabim dest bi nivisandina pirtûkan bikim.

— Ne tenê ji bo xatirê dê û meta xwe, ji bo xwe, ji bo navûdengê xwe bike... bike ko bila xelk behsa te jî, behsa navê te jî bike û em jî pê serbilind bibin.

— Ji bo ko hinek behsa meriv bike, meriv karê nivisandinê nakin, keko. Ev yek. Ya duduyan jî, ma serketina karekî weha bi pesinê dost û nasiyê, bi hukmê pere û siparîşa mitribiyê nabe ku! Ev karê ha jî huner û hewesekê divê, pîvan û daxwazekê divê. De îcar ka ew tişt tuneye ku!

Mîna ko ev gotinên min nekevin serê birayê min, bi enirîn herdu destên xwe jî ber bi min vedigire dibêje:

— Pîvanên çi tunene?

— Ez çi dizanim, dibêjim... pîvanên ko ez binivisînim û yek jî bixwîne.

— Ew çi ne?

— Ma ez û tu ê çi bikin ko ew çi ne, keko? Pîvanên nivisandinê, pîvanên xwendinê ne... pêwîstî, hêjayî, xwendin û xwendevan e... û ji bo van hemû tiştan jî bal û hayeke pêwîst. De ka bibêje ma kî heye ko van tiştan...

Ev gotinên min dîsa nakevin serê birayê min, dîsa bi enirîn berê xwe li hêlekê çerx dike û dîsa dibêje:

— Çawa kes tunene! Lawê mala Garût gotiye, pirtûka min bûye xwê, bûye wek xwêya ko tu bavêjî ber bizinan. Herkes... gotiye, herkes lê digerin.

— Ya sitar, dibêjim û bi tinaz dipişirim, jê dipirsim û didomînim: Ka ne gotiye bê ev bizinên wusa bêxwê li kuderê bûne?

— Bi vî halê xwe tinazên xwe bi xelkê meke, Darîn. Qaşo tu jî li vir î. Çima herkes dizane, tu nizanî? Mêrik... lawê mala Garût ji herkesî re gotiye. Dibêjin diya wî jî derî bi derî geriyaye, bi pesin û pis behsa lawê xwe kiriye, behs kiriye û gotiye: «Ku meriv wî bibîne têra meriv û jiyanê dike. Tiştê ko nizane tuneye. Hertişt, hertiştê vê dunyayê li ba wî heye. ko meriv guhdariya wî bike, erd û asiman jî tê de mîna ko meriv her çar aliyê vê dunyayê bîbîne. Meriv pê baqil dibe. Xwediyê ruhekî dunyayî û yekî asimanî ye...»

A ji te re, mîrê min, de îcar te dît bê destan çawa li hev tên, mîtolojî çawa ava dibin, Xwedê çawa têne çêkirin! Li ser van gotinên wî, ez bi êş, bi tinaz û bi devê gundiyên dema me ji birayê xwe dipirsim û dibêjimê:

— Êêê... dêmax êle. De ka bibêje bê diya wî wekîdin çi gotiye?

— Ez çi dizanim, diya wî hîn gelek tiştên din jî gotiye û anuha êdî herkes jî bi vê yekê dizane... herkes pê dizane û li her deverî jî qala wî dibe. Xelk li bendî pirtûkên wî ne. Ji te re dibêjim navûdeng daye û ji îro û pê ve lawê mala Garût...

Nizanim bê çima, mîrê min, lê piştî van gotinan êdî ez nabêjim ev ezîza birayê min î mezin e, ez hurmet û qedrê biratiyeke mezin ji bîr dikim, bi hêrseke vekirî gotinên wî di devê wî de nîvçe dihêlim:

— Anuha tu dev ji lawê Garût û mangeyan berde, dibêjim, min hay ji van tiştan û rewşa wan heye. Bi kêmanî wek xwendevanekî û ji we bêtir, dibêjim, destê xwe jî ber bi van refikên pirtûkên kurdî dirêj dikim û didomînim: Tiştên ko hatine nivisandin ev in... û Xwedê dizane ew xwêya ko lawê mala Garût jî behs kiriye ev e. De fermo ev xwê û ez û tu jî bizin. Û ez dîsa ji birayê xwe re bibêjim: Min ne nivisandiye, ez nikanim û newêrim.

Mîna ko li nava çavên min bixe birayê min destê xwe jî ber bi min li ba dike û dibêje:

— Xelk çima dikanin, xelk çima diwêrin?

Ez xwe tûj dikim nabe. Ez xwe nerm dikim nabe. Ez dinêrim ko ez çi dikim nabe, mîrê min, nakeve serê birayê min ko karê nivisandinê ji min nayê. Di dawiya dawîn de radibim bi rewşeke narihet, bi rewşeke westiyayî pê didime zanîn û dibêjimê:

— Min û xelkê nede ber hev, keko, ji bona Xwedê bes min û xelkê têke qayîşekê. Dema ko ez dibêjim, ez newêrim, nayê wê manê ko ez teresek im. Mêrxasî di karê nivisandinê de tuneye. Ji min nayê û dilê min naxwaze. Dema ko dil nexwaze û çavê meriv ji tiştekî nebire... ew ê bibe nimûna tajiyê, tajiya ko tu bi zorê berdî nêçirê. Meriv bi ser nakevin, te got erê?

— Erê, erê... lê wa ye xelk bi ser jî ketine.

— Gelek lawê bavan bi ser ketine... lê ji bona Xwedê vê yekê ne ji min re û ne jî ji xwe re bikin serêş. Ev serêşa we nakeve serê min.

Heta derengî şevê birayê min ji min re behs dike û ez jî pê hêrs dibim, pê dêşim, pê digirîm, pê dikenim û dixwazim têkevime xewê. Lê serêşek bi min digire û xew nêzîkî min nabe, mîrê min. Ji tiştên dûr û nêzîkî aqilan serê min giran dibe û ez difikirim. Difikirim û ji nav dernakevim ko dê û bavê min çima serê xwe di ber min û vê nivisandinê de êşandine. Ji ber ko tu jî û ez jî, mîrê min, em hemû jî pê dizanin ko li ba me dengbêjek ji kîmyagerekî bêtir navûdeng dide, qedir û rûmeta sofiyekî ji peykertiraşekî zêdetir e û... û ka te got çi, mîrê min? Û di rewş û rastiyeke weha de meriv werin ji yekî mîna min daxwaza pirtûk û nivisandinê bikin. Ya sitar û ya sitar, mîrê min!

D arînê Daryo, Darîn î lehengê vê serpêhatiyê awurên xwe li portrê mîrê xwe xweş dike, ji kela dilekî tenik sîngê xwe dinepixîne û dibêje:

— Min xwendine, mîrê min. Yê me î malê jî tê de bi zimanên ciyê, bi babetên ciyê, ji niviskar û pênûsên ciyê min pirtûk xwendine û min lezeta wan hemûyan guvişandine nava ruh û hundurê serê xwe. Bi aheng û harmoniya helbestên wan ez bûme bayekî payizî û bi pêlên avên çeman re herikîme, her girangotineke wan di devê min de bûye şekirekî şerabî û ez pê sermest bûme, mîrê min. Bi romanên wan re ez derketime zozanên bilind, li binê kon û reşmalan rûniştime û ez li wir bûme bengiyê dîlberên koçerî, mîrê min. Bi trajediya lehengên çîrokên wan min çavên xwe tije av kirine û dilop bi dilop di ser balîvên şevên nîvê şevan de rijandiye, mîrê min. Heta ko zik li min hişk bibe ez bi komediyên wan, ji dêla xwe û gelek kesên din ve weke ehmeqan keniyame, mîrê min. Bi hukmê huner û afirandina fantaziya wan ez derketime bilindciyên ruhanî, li wir min destê xwe di navik û nermeciyên perîzadeyên asimanî re daye û min av ji xwe berdaye, lê anuha... anuha êdî dilê min ji pirtûkan li hev dikeve û ez dixwazim verişim, mîrê min. Wê şevê ne tenê pirtûk û pênûsên bi hunerên xweş, bawer bike ew hemû pirtûkên pîrozwer jî, ew pirtûkên bi gotinên Xwedê jî li ber çavên min reş û tarî bûn.

Û di tariya çendê wê şevê de ye ez nizanim, mîrê min, lê ez dengê bavê xwe dibîhisim. Dengê wî tê min ko li yekî hêrs dibe û dibêje:

«— De tu ê anuha bibînî!... Tu ê bibînî bê lawê kê mêr e!» Ez dibînim ko ez, bavê min, Kamîran î gundiyê me û kurê wî Zade, em li berwarê çiyayekî bilind in. Li gel ko em çiyayî ne jî, heta nuha min çiyayekî wusa kûvî bi çavên tazî ne dîtiye, mîrê min. Çawa bi lêv bikim... ji ber lingên me û berjor, heta ko çavên meriv dibîne, bilind û bilind hildikişe. Meriv dibêje qeyê ne ji vî çiyayî be, asiman ê hilweşe xwarê. Di wê gavê de ez têdigêhîjim ko Xwedê çiqasî mezin, an jî ez çiqasî piçûk im. Ez nizanim bê ji kuderê dest pê dike, lê bavê min û Kamîran î gundiyê me dikevine pêsîrên hev, yek dibê heft û yê din dibêje heyşt. Bavê min dibêje kurê min û ew jî dibêje yê min. Ji nişka ve ez dibînim ko em li ser zinarekî bilind û bilind in. Di binê zinêr de jî asêgeheke wusa kwîr, wusa kwîr... Ji xwe newêrekiya min û Zade, an jî mêraniya bavê min û Kamîran î gundiyê me ê jî di vir de diyar bibûya. Ya rastî ez naxwazim serê te jî bêşînim, mîrê min, lê peyv hatiye ser peyvê loma dixwazim ji te re bi lêv bikim. Bi kurtî bavê min dibêje lawê min mêr e û diwêre xwe ji zinêr de bavêje xwarê, Kamîran î gundiyê me jî dizivire ser lawê xwe û dêbêje:

«— De ez te bibînim, Zade! Bavê xwe rûreş dernexîne!» Lê Zade bi hîskîn û bi girî xwe ji ser keviya zinêr vedikişîne û bi tirs direve. Ji keviya zinêr, ji min, ji bavê min û ji bavê xwe direve. Bi vê reva wî re ba li tûlika wî dixe û ew porê wî yê zaroktiyê li nava hev dikeve. Ew bergeha hîn jî li ber çavê min e, mîrê min. Heta ko jê tê devê xwe î piçûk jî ji hev dike û diqîre:

«— Hewar û hewar!...» Dengê vê hewara wî li zinarên çiyayên hember olan dide û bi du sê dengan dîsa li me vedigere. Ew deng hîn jî di guhên min de diçinge, mîrê min. Di wê gavê de ji nêzîkî me şîrqîna tivingekê radibe û pêl bi pêl belav dibe. Tev dar û kevirên çiyayî, ez û bavê xwe jî li hawurdora xwe dizivirin û em li ciyê şîrqîniya deng digerin. Dû re em dibînin ko dûman ji devê lûla tivinga Kamîran î gundiyê me bilind dibe. Ez dergûşê heftsale di ciyê xwe de sipûsar diricifim. Wê şevê min zaroktiya xwe jî dît û ez dîsa pê jiyam, mîrê min. Paşê em ber bi laşê Zade dibezin. Bi zikê xwe î piçûk girtiye û li ser kêlekê ketiye. Hîn ne miriye, lê bimira çêtir bû, mîrê min. Bi çavekî tirsonek û ruyekî xemgîn mîna ko daxwaza dilovaniyekê bike, destê xwe î bi xwîn û piçûk dirêjî bavê xwe dike:

«— Ez tirsiyam bavo...» dibêje û bêdeng, bêguneh çavên xwe dide hev. Di wê gavê de te bidîta bê wî bavê min çawa li min dinêrî, mîrê min. Ji awur û mirûzên wî, ez têdigêhîjim ko ji min re dibêje: «Li gor peymana min û Kamîran, û li gor berbora çiyayên me, divê tu xwe ji zinêr bavêjî, an ne...» Ez jî bi ya bavê xwe dikim. Li gor peymana wî û Kamîran î gundiyê me, li gor berbora çiyayên me, ez jî bi tirs û şerm ber bi kendalê asêgehê diçim, lingên xwe ji erdê hiltînim û xwe ji zinêr davêjim. Lê beriya ko ez li erdê, li zaga asêgehê bikevim... ez ji nava nivînan diveniciqim, mîrê min. Û ez bi xwe dihesim ko ez li vir, a li vê derê di nava lihêfên xwe de û birayê min jî li kêleka min e. Li saetê dênêrim, deh kêm çarê şevê ye. Ew serxewiya ko piçekî di çavên min de maye, ez bi nermikên zenda xwe wê jî ji xwe dûrdixim, radibim ser xwe, hêdîka di ber nivînên birayê xwe re diçim aliyê vê aşxanê, derî li ser xwe digirim û li wir bi axîn, bi titûn, bi qahwe dikevime ramanan. Di dawiya dawîn de ez biryara xwe didim û dixwazim li ser gotina bav û birayê xwe, li ser daxwaza mal û eşîra xwe ez jî dest pê bikim û binivisînim, mîrê min.

Lê kaxiz û pênûs di dest min de... dikim û nakim ez nikanim, mîrê min. Wê şevê ez nikanim tiştekî binivisînim, şeva li pey dîsa welê, şevtira din, yeke din û gelekên din, mîrê min. Û di van şevan de birayê min li ber min digere, bi min de dikeve û xwe davêje bextê min ko ez binivisînim. Ji min daxwaz dike ko bi kêmanî di van sê heftan de ez ji mala me re nameyeke dirêj lêkim, weke pirtûk bi hev xînim û bi wî re bişînim, bi gotina wî ez wî destvala neşînim. Çi serê te bêşînim, mîrê min, di van sê heftên serlêdana wî de ev mijara nivisandinê di navîna min û birayê min de... heşa ji te, dibe gû. Li ser vê yekê serhişkiya me di hev digere û em ji hev xirabtir dibin. Bi kurtebirî wê çaxê birayê min destvala vedigere û bi qasî sê mehan piştî wê vegera xwe û welêt ji min re nameyekê bi rê dike. Xwedê dizane li wir jî wî dîsa xwe havêtiye bextekî û ev nama xwe daye nivisandinê.

Darînê Daryo ji ser sandaliya xwe radibe, ber bi refikek pirtûkxana xwe diçe, radihêje dosîyerekê, dîsa tê li ciyê berê rûdine, rûpelên dosîyerê li hev diqulibîne û di ber xwe de dibêje:

— Ka raweste, mîrê min, ez ê anuha ji te re bi deng bixwînim, lê bila di navîna min û te de bîmîne. A va ye nama ciwamêr li vir e, guhdar bike, dibêje û ji mîrê xwe re bi deng dixwîne:

«Birayê min î hêja, Darîn, bi xemgînî dibêjime te ko xwezî me şanzdeh salên din jî hevdu nedîta û bila ez van rojên îro nejiyama. Dema ko ez ji ba te vegeriyam, te bi xwe jî dît bê ez di çi rewşê de bûm.» Rewşeke pir xirab bû, mîrê min. Lepek ma bû. Te digot qeyê meriv giloka dunyayê xistiye tûrekî û ew tûra di milên wî de kiriye. Mîna ko bi nexweşiyeke bênav bikeve, mîna ko tu hêviya wî û jiyanê nemîne, helisî bû, hişk û zuwa bû bû, hustuyê wî dirêj û ev herdu milên wî jî daketi bûn jêr. Çavên wî di kortalên xwe de çû bûn xwarê û ji te re sond dixwim, mîrê min... sond dixwim ko her kortalek jî mistek xwelî diketê. Ne dûrî rastiyê ye ko ez ji te re bibêjim di van sê heftan de gelek kîlo jê kêm bû bûn, mîrê min. Ne dipeyivî, li min mêze ne dikir, dema ko min ew bi rê kir, bi min wusa hat ko nizanî bû xatir jî ji min bixwesta. Bi ruhekî vala, bi serekî vala, bi awurên vala berê xwe da min û di deriyê balafirgehê de wenda bû. De ka tu raweste ez ji te re tevayiyê nama wî bixwînim, mîrê min. Belê... «Ez nikanim wê rewşa xwe û wê rojê bi gotinan vebêjim. Lê ew şop û birînên ko wê hevdîtina me li min hiştine, ew ê li darê dunyayê qet ji bîra min neçe. A bi wê rewşê, bi wî ruhî ez hatim malê. Pêşiyê min kir ko ez vê kêleka bi rêx veşêrim. Min xwest ko ez hinek tiştan li hev bînim û rastiyê ji kesekî re nebêjim... û nemaze ji bavo re. Lê bavo zana bû, tavilê ji vê rewşa min derxist û dunya li ber çavên wî reş bû. Piştî ko min rastiya xwe û te jê re vekir, ji min jî xirabtir bû û kete nivînan. Heta heyşt rojan beriya nuha jî di nava nivînan de bû. Anuha nivînên wî vala ne. Di ber sekratê de jî weke hemû kesan ji Xwedê ne tirsiya, ji mirinê ne tirsiya, destê xwe li ber pêxemberan venegirt û daxwaza şefaetê ji wan ne kir. Weke hemû kesên li ber mirinê av ne xwest. Gotinên ko digot ev bûn, digot: ”Ling bidin ser Darîn û jê re bibêjin... bibêjin bila pirtûkekê lêke.” Peyvên xwe yên dawîn û nîvçe jî ji bo pirtûkê bi kar hanî û got: ”Pirtûk, pirtûk... pirt...” Belê, got pirt û çavên xwe dan hev. Rebena dayê jî xwe li hev şaş kiri bû, wê jî digot: ”Bazdin mala seyda... bazdin û jê re kitêba miqedes bînin.” Lê anuha te jî fam kiriye ko mebesta bavo ne kitêba miqedes bûye. Dilê wî pêt bû û xuya bû hîn jî hêviya wî ji te û lêkirina pirtûkekê hebû. Ez naxwazim ev nama min, te xemgîn bike û ji xwe ji bo tiştekî wusa jî ez ji te re naşînim. Tenê min xwest ko ez weke wesiyeta bavo, van gotinên wî yên dawîn bi te ragêhînim û te hay jê hebe. Xwedê te salîh bike û bide ser riya rast.

Bi silavên biratiyê têm herdu çavên te.

Birayê te Sadûn
Bîstûpêncê payiza pêşîn

Not: Dayê silavan li te dike û dibêje: weke her dayikekê, weke diya lawê mala Garût... min jî Darînê xwe bi qasî neh mehan di zikê xwe de gerand, min jî dergûşê xwe bi dilovanî mijand û bi delalî mezin kir. Dayê dibêje: şîrê min jî weke şîrê dayikên xelkê sipî bû.»

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê çîrokê nama birayê xwe li hev radipêçe û li pêş xwe datîne ser masê. Mîna ko anuha nû dê û bavê wî ev gotinên xwe kirine namê û jê re şandine, di wê gavê de êşa dilekî tenik xwe li kirtika pozê wî dide der, li gewriya wî belav dibe, bi çavên tije av li portrê mîr dinêre û dibêje:

— Tu dizanî, mîrê min... tu dizanî ez ne merivekî wusa dilpêt im. Li ser vê yekê ez gelekî li ber mirina bavê xwe ketim. Herçiqas ev xwestina wî li ba min tiştekî pûç û vala, daxwazeke dûrî rastiya min bû, lê dîsa jî ez pê êşiyam ko min çima bavê xwe bi çavên vekirî, bi destên vala şande gornê. Heta demekê jî ez ji bandora mirina bavê xwe û van gotinên wî ne filitîm. Pirî caran bêyî daxwaza xwe ez diketim ramanan. Min xwe dûr berdida û ez dûr diçûm, mîrê min. Di her carên weha de min xwe di quncikên şikeftên reş û tarî de didît. Min didît ko ez dadidim nînoga vê tiliya xwe ya pêşanekê, dikêşim û bi qasî sê movikan dirêj dikim, dîsa bi wê tiliya xwe ez qulekê di defa sîngê xwe de vedikim, nînoga xwe ya dirêj di xwîna dilê xwe de dikim û li ser tiştekî tiştina lêdikim. Nizanim bê min çi lêdikir, mîrê min. Ez nizanim bê min bi kîjan ziman û kîjan elfabê jî dinivisand. Di wê gavê de tiştê ko ez li ser dinivisînim jî ez nizanim bê çi ye: ez nizanim bê dar e, kevir e, çerm e, kaxiz e. Lê min tiştekî wusa dinivisand ko... bi min wusa dihat ko heta nuha jî tiştekî wusa evda-î alemekî ne xwendiye û tucarî jî ew ê nexwîne. Piştî nivisandinê jî min lez dikir, min ew nivîsên xwe li hev berhev dikir û ez diketim riya goristanê. Hîn jî ez nizanim, mîrê min... ez nizanim bê ji herdu goristanên me bavê min di kîjanê de kirine erdê, ez nizanim bê gorna wî li kîjan aliyî dikeve û bi çend keviran bilind kirine, ez bi wê jî nizanim. Lê ez diçûm ser gorna bavê xwe, min kêla ber serê wî bilind dikir, min ew nivîsa xwe dadihanî ber serê wî û min bi sê dengan banî wî dikir, mîrê min... min banî wî dikir û digotê:

«— Bavê min î maqûl, bavê min î delal, bavê min î dilovan!... ji bo wan gotinên te, ji bo wê hêvî û wê daxwaza te va ye ez bi bêhna tariyê re hatim ba te. De ka tu serê xwe rake, rabe li pêşberî min rûne û ruyê min bibîne... ruyê min bibîne bê ez di çi rewşê de me, bavo.» Min li bavê xwe dinêrî wekî xwe î berê ye: bi kincên berê ye, bi şekalên berê ye, bi koloz û simbêla berê ye, bi salên berê ye. Û ya sitar, mîrê min!

«— Ez hîn li vir im,» digot, «ez hîn bi rê ne ketime, ez li bendî te û pirtûka te me.» Di wê gavê de bi van gotinên bavê xwe re ez ji wir bi qasî sê hezar û pêncsed salên beriya îro dûr diçim û li wir ez xwe di nava xelkekî wê demê de dibînim. Dibînim ko xetên nivisê di nava wan de jî pir pîroz e. Ew kesên li ber mirinê teşt û beroşên xwe derdixine firotanê, rez û pezên xwe hûr dikin û dikine zêr, jin û keçên xwe davêjine mezatan, pêşkêşî aliman dikin, xwe davêjine bextên wan û wan bertîl dikin ko ew ji wan re çend rêzan lêbikin. Ez dibînim alimên nivîsmend li ber dîwarê goristanekê rûniştine, li ber her yekî jî gurzeke pênûsên zîlîn, girozên papîrus û çermên gamêşan li ser hev in. Çawa bibêjim, mîrê min, rasterast weke van arzûhalciyên dema me ne. Li pêşberî wan jî meriv ketine rêzê û tiştina didine nivisandinê: ji diya xwe re, ji kalê xwe re, ji xwe re... De îcar bi tirs û streseke çawa, bi hêvî û daxwazeke çawa, mîrê min! Ji wan mişteriyan yek gelekî bala min dikişîne, ne mişterî bi xwe lê keça li ba wî, a ew pir bala min dikişîne. Ez nizanim bê keça wî ye an destirmana wî. Lê ez baş pê dizanim ko... ji bo ko tiştekî bide nivisandinê mêrik ew keçika bi xwe re haniye û pêşkêşî nivismendekî dike. Keçik jî... çawa bibêjim, mîrê min... berzewaceke li ber kewna xwe ye. Xeftanekî mîna çerm li navmilên wê ye. Laşê di binê xeftan de ez nabînim lê ruyê wê gelekî lihevhatî ye. Alim î nivismend ji ciyê xwe radibe, wî xeftanî ji nav milên wê dide alî û keçik şilf tazî li pêş wî ye. Ne tenê li pêş wî, li pêş herkesî ye, mîrê min... herkes dibîne û bi min wusa tê ko herkes jî dikane bibîne. Û ez jî dibînim. Ez dibînim ko du pêsîrên nîvgilover li ser sîng û gerdeneke genimî wek du felqên hinaran hişk dixuyin. Li jêra wan jî navikek... û li jêra wê navika gunehkar jî pirçeke firk, pirçeke heram nû girtiye dora ranên wê. Hêdî hêdî li dor keçikê difitile... ew î alim hêdî hêdî li dor laşê keçikê difitile, ji jêr û jor ve li bejnûbala wê dinêre, bi zimanekî tiştina jê re dibêje, bi du tiliyan devê wê ji hev dike, li hundurê çavên wê mêze dike, destê xwe di ser pirça berzika wê re dibe û tîne, kulêmeka wê saxî dike û ditepîne, paşê jî destê xwe li pêsîrên keçikê dipelîne û di mista xwe de diguvişîne. Pêşiyê bi mana erê serê xwe dihejîne, dû re li ber çermekî gamêşan rûdine û tiştina lêdike. Heta ko ew î alim vî karê xwe diqedîne, ez jî bi mereq temaşa vê rewşê dikim. Ew mişteriyê ko êdî tu jî pê dizanî, a ew jî wî çermê nivisandî dide bincengê xwe, tev wî laşê ter û ciwan keçikê li wir dihêle û bi gavên bextiyar, bi gavên ewle, bi gavên bêşerm ji ber dîwarê goristanê dûrdikeve. Ez dibînim ko ew tirs û stresa bi qasekî berê bi mêrik re ne maye. Mereqdarî li min zêdetir dibe û ez bi pey mêrik dikevim. Ez dixwazim bixwînim û bizanim ka çi hatiye nivisandin, mîrê min. Ez dixwazim bibînim ka çawa hatiye nivisandin. Lê mêrik serê xwe li ba dike û ez wusa têdigêhîjim ko merivên vê dunyayê nikanin bixwînin. Xwe bi xwe, ew ji bo wan ruhên dunya aliyê din e, dibêjim. Û wek ko min got, mîrê min, a ji wê rojê û pê ve ev bergeh, ev raman car bi car li min bû mêvan û hîn jî em ji hev ne dûr in. Ez nizanim ka bê bavê min hîn jî li bendî min û pirtûkekê ye an ne, lê min ne xwest diya min jî bi hesreteke weha biçe û gotinên weke wan gotinên bavê min li pey xwe bihêle, mîrê min. Min ne xwest diya min şîrê xwe li min heram bike û biçe, loma... loma piştî vê namê, piştî van xeberên naxoş û piştî van hemû tiştên ko min ji te re gotin, êdî min jî biryara xwe da, mîrê min. Anuha tu jî bi kerem dizanî ko... li vir ev dibe cara duduyan ko ez biryareke welê didim. Belê, min biryara xwe da ko ez jî ji diya xwe re pirtûkek weke wan pirtûkan, pirtûkek mirinê(*) binivisînim, mîrê min.

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê çîrokê dest davêje darê qelûnê, sê tilî titûna nû didewusîne serika wê, agir pê dixe, tev gepeke dûman wê jî ber bi portrê Ahmedê Xanî radike û didomîne:

— Dîsa gotin hatiye ser gotinê, mîrê min... sêsed sal, bi qasî sêsed û çend salan beriya nuha dibêje: «Da xelk nebêjitin ku: ekrad bê marîfet in, bê esl û binyad; enwaî milel xwedankitêb in, kurmanc tenê di bê hesêb in.» û ez jî... ji mîrê xwe re bibêjim, anuha êdî cenabê te jî bi kerem têderxist bê min ji bo çi xwest ez dest pê bikim û binivisînim. Lê beriya ko ez dest pê bikim, min xwest ez rewşa lîteratura zimanê malê ji nêzîktir, pir ji nêzîktir ve bibînim, mîrê min. Ji ber vê yekê jî ez bêtir ketim nav pirtûkan, ez ketim nav pirtûk û niviskarên wan. Û ev dibe sê sal ko ez bi wan re digerim, bi wan re radibim, bi wan re rûdinim û ez guhdariya wan dikim. Heta vî danê sibê jî ez di nava wan de bûm, mîrê min.

Mîna ko anuha gotinên Darînê Daryo, gotinên Darîn î lehengê vê çîrokê biqedin û tiştên ko ew ji mîrê xwe re bibêje nemîne, bi qasî du hilmên qelûnê bêdengiyek çêdibe, dû re awurên wî li kîsê dermanên ser masê asê dibin û bi dengekî nizm:

— Nabe, mîrê min, nabe... dibêje, devê kîs lê vedike, yek bi yek wan dermanên tê de derdixe, lê dinêre, nivîsên li ser bi deng dixwîne û dîsa datîne ciyê berê. Dema ko pakêta dawîn derdixe, li portrê mîr dinêre, keserekê vedide, pakêtê jî ber bi wî bilind dike û didomîne:

— Antî depressiv. Ilmê te fere ye, têgêhîştî ne wusa, mîrê min... a îro jî... te dît ko ez bi gavekî berê hatim, min ji te re got ko heta vî danê sibê jî ez di nava wan de bûm, dibêje, wê pakêtê jî di kîsê vekirî de datîne ber wan dermanên din, bi keservedan xwe bi palgiya sandaliya xwe ve dizeliqîne û dibêje:

— Yê min jî... va ye êdî tu bi xwe jî dibînî bê çawa ye, mîrê min. Ez li nexweşxanê bûm, ez dibêjim nexweşxane lê tu bibêje tîmarxane. Îro... vî danê sibê li ser edebiyatê komcivîneke entellektuelan hebû. Ji xwe çi bû di wê komcivînê de bû, mîrê min. De îcar te bidîta û te bibîhisiya, mîrê min, ma çi ne digotin ku!

Li vir destekî xwe li ba dike, ji sandaliyê radibe ser xwe, ber bi aşxanê diçe û di ber xwe de bi pilepil dibêje:

— Bi destûra te, mîrê min, ez hinek av bînim... ez hinek av bînim û ji mîrê xwe re bibêjim. Tiştên seyr in!

Diçe piyaleke av tîne, datîne ser masê, li ser lingan ji wan pakêtan yekî vedike, du heban jê derdixe û di ber re jî her dipeyive û ji mîrê xwe re dibêje:

— Ya rastî doktor ev tiştên ha li min qedexe kirine. Ji min re got:

«— Ji mijar û ramanên weha dûrkeve û heta ko ji te tê li ser van tiştan nekeve heftûheyştê.» Ji xwe ez jî ne merivekî wusa me ko bi hinekan re têkevim heftûheyşta van tiştan. Ez dizanim, mîrê min... ez baş jî dizanim ko tiştên wusa pere nake.

Li ser lingan wan heban dide ser zimanê xwe, ji nîvê ava wê piyala ser masê devê xwe tije dike, di gewriya xwe de berdide, bi tiliyan devê xwe paqij dike, wek wan qumarçiyên ko bi hêrs qeremaçên xwe li erdê didin, ew jî binê piyala xwe li masê dide, wan gotinên xwe yên jorîn dubare dike:

— Pere nake, mîrê min, dibêje û rûdine. Piştî bêdengiya çend hilman destê xwe li ser wan name û kovarên ser masê digerîne, radihêje çendekan û lê dinêre, bêyî ko veke dîsa datîne û dîsa berepaş xwe bi palgiya sandaliya xwe ve dişidîne. Mîna ko anuha êdî piçekî rihet kiriye, bi pişirîn li portrê mîr dinêre û dibêje:

— De îcar min ji te re çîroka vî danê sibê ne got, mîrê min. Ji semînerdarên komcivînê, pêşiyê yek rabû... yekî çawa bibêjim... ez nas nakim, ji nêzîk ve nas nakim, lê ewqas tişt li ser vî ciwamêrî hatine gotin ko êdî herkes pê dizane. Herkes pê dizane û dibêjin xwediyê navûdengekî qelew e... dibêjin ji navê Xwedê bêtir ji vî navê xwe hez dike. Xêr û guneh li hustuyê wan be, lê dibêjin ko tu bi qasî bêhna cixarekê li ba wî rûnî, tu ê baş bibînî ko rasterast nexweşê nav û mezinbûna xwe ye. Ez newêrim bibêjim, mîrê min, lê ez bawer im rastiya van gotinan jî heye. Bi min jî wusa hat. Mêrik rabû û yekser weke bûkan behsa xwe kir û got:

«— Edebiyata me... binêrin dema ez ji bo konferansekê li Helsîngforsê bûm, ji min pirs kirin ka edebiyata me di çi rewşê de ye. Ew tiştên ko min li wir ji wan re gotin, ez dixwazim anuha li vir ji we re jî bibêjim. Edebiyata me di erdekî hişk de kulîlk e, giya ye, nîsk e, nok e û jê re av divê. Pêwîstî bi avdanê heye. A ez jî... heta ko ji min tê ez jî van nokan avdidim. Barê min giran e. Karê min giran e. Pir dijwar e. Ez bi tenê me. Ez dizanim. Lê dîsa jî bi her awayî, bi her celebî, bi her rê û metodê, bi şev û bi roj ez avê dikêşim ser vî erdê hişk ko ew nokên ter û şîn hişk nebin...» Bi van gotinên wî re ji guhdaran yek rabû û... Xwedê dizane ji deştê bû, mîrê min, rabû û gotê:

«— Ya maqûl, meriv nokan avnadin ko...» Nizanim çima, mîrê min, lê li ser van gotinên ew î deştî semînerdar kurt lê vegerand û bi enirîn gotê:

«— Tu nokan avnadî, lê ez avdidim!» Ew î deştî dîsa pê da zanîn û gotê:

«— Ne ko ez avnadim, ezbenî. Min ne got, ez avnadim. Min got, nok nayêne avdanê!» Semînerdar bêtir tengijî, destê xwe jî li ba kir û gotê:

«— Tu fam nakî. Wek ko min got, dema ko min ev gotinên xwe di konferansê de gotin, pencsed kesan ji min re li çepikan xistin, hezar dest li hev ketin û ji bo van gotinên min deng derxistin. Û anuha ev deng li her deverê belav bûye. Lê tu... tu tênagêhîjî.» Ew î deştî dîsa danexwar, mîrê min, gotinên xwe dubare kirin û dîsa gotê:

«— Kê ji te re dest û lingên xwe li hev xistine ew tiştekî din e. Ez dibêjim nok nayên avdanê û çima nayên avdanê ez ji te re bibêjim: Dema ko nok bi qasî bihustekê bilind dibe û baçil pê dikeve, bi gotina te, ter û şîn dibe... bi zimanê me gundiyan şoraviyek digire ser. Tiştê ko nokan dikin nok jî ev şoraviya wan e, te got erê? Û ko tu rabî nokan avbidî, tu ê bişewutînî, te dîsa got erê? De îcar tu rabûyî ji me re behsa destên helsîngforsiyan dikî... ma ew çi dizanin bê nok çi ne! Ew hêj nizanin ka bê nok bi dar an bi giyan ve tên...» Semînerdar vê carê destê xwe jî ber bi ew î deştî dirêj kir û gotê:

«— Tu jî hîn nizanî bê ez behsa çi dikim. Li vir ez bi zimanekî edebî dipeyivim. Ez dixwazim behsa edebiyatekê bikim... ne gundî û nokên wan!» Li ser van gotinên wî, ew î deştî rabû ser lingan û gotê:

«— Anuha tu behsa çi dikî bike, lê ez dibêjim dema ko tu nimûnên xwe didî, bila ne ji dunyayê der be, bila ne dûrî aqilan be. Bibêje, edebiyata me kundir e û ez jî avdidim. Wê çaxê... a wê çaxê gotinên te ê ciyê xwe bigirin.» Semînerdar enirîna xwe kir hêrs, hêrsa xwe bilind kir, dengê xwe bilind kir, destê xwe bilind kir û dîsa ji ew î deştî re got:

«— Tu nuha dev ji kundurê xwe berde, tu fam nakî. Binêre, ez hunermendek im. Ez niviskar im. Ez edebiyat û zimanekî çêdikim, zimanekî nû... ji vî zimanî re bi fransî dibêjin: une langue nouvelle. Îro di gelek kovar û rojnaman de li ser vî zimanê min, li ser kitêbên min, li ser niviskariya min, li ser huner û jîriya vî tiştî dinivisînin û ji min pirs dikin ka çima ez li ser gundiyan nanivisînim. Ez li ser maqûlên wusa dinivisînim ko... ez dibêjim dema lehengê min bimire bila xwendevan li pey bigirî. Ez naxwazim xwendevanê min li pey lehengê min bibêje: »De gundiyek bû û mir bila bimire!« Ez van tiştan bi zanîn dikim. Ev zanîna min jî berhema niviskariyeke bîst û pênc salan e. Ez lehengên xwe hildibijêrim. Ez gotinên xwe hildibijêrim. Ez hevokên xwe hildibijêrim. Ev hunerek e. Nokên ko ez behs dikim, nokên nû ne, nokên edebî ne. Biçe lê bigere û bi xwe bibîne bê çawa behsa meziniya vê hunera min dikin. Ma ez ê rabim piştî van hemû tiştan ji te hîn bibim ka ez ê çi bibêjim ko gotinên min ciyê xwe bigirin! Şerm e! Ez ne gundî me. Tu gundî yî, wê çaxê tu jî biçe karê xwe bike!» Gundî jî karê xwe kir, mîrê min. Bi hêrs rabû pênûsa di destê xwe de şikand, dîsa bi wê hêrsê li erdê xist, ji salona komcivînê derket û careke din jî venegeriya hundur. Dû re ji min re gotin ko ev herdu serî hevdu baş nas dikin. Dibêjin ev ne cara pêşîn bûye ko ev herdu zatên ha ketine pêsîrên hev. Careke din jî wusa bûye. Dîsa tiştekî wek vê noka bêyom di navîna wan de bûye sedem ko rabin hev. Dibêjin wê çaxê jî dîsa ev deştiyê ha ji ciyê xwe rabûye û li ruyê wî gotiye:

«— Tu gotinên pûç û vala li ber hev rêz dikî! Mîna ko ev jî marîfeteke mezin be, tu dixwazî meriv ji bo van gotinên te li çepikan bixin... lê ez newêrim tiştekî weha bikim. ko meriv bi çewtî ji te re bibêje: dirûvên Homerosekî bi te dikeve, ji bo ko xwe bişibînî Homeros tu ê rabî rahêjî kevçî û çavên xwe derxînî... tu dixwazî rengê xelîfekî edebiyatê bidî xwe û xutban li ser navê xwe bidî xwendinê. Mîna ko hukmê lîteraturê di destê te de be, tu ji xwe re li pey koloniyên edebiyatê digerî û hew.» Xwedê dizane bê çima, lê mêrik rabûye ji vî semînerdarî re gotiye: «Tu mytomanekî mezin î!» rasterast gotiye, «tu nanê bêxwê dixwî, tirên şor dikî.» De îcar em ji çîrokê... em ji komcivîna vê sibê dûrketin, mîrê min. Piştî ko ew î deştî derket û çû... semînerdarê helsîngforsiyan, bi gotina ew î deştî, vî mytomanê mezin behsa hinek tiştên din jî kir. Bi zimanê xwe î nû, bi gotina wî, bi une langue nouvelle behsa edebiyata me kir, behs kir û got:

«— Dar hildikişe. Dar qalind dibe. Dar bilind dibe. Dar mezin dibe û dibe darek siltanî.» De îcar Xwedê dizane bê wî dixwest bi van gotinên xwe çi bibêje. Lê ko ez li xwe mikûr werim û bibêjim, min tiştek ji vê dara wî dernexist, mîrê min. Ya rastî min xwest ez rabim vê tênegêhîştina xwe pê bidime zanîn û bibêjim: Bi van daran tu dixwazî çi bibêjî, lê ez ranebûm û min ne gotê. Min nexwest ez jî bibim deştiyekî duduyan, mîrê min. Û piştî van heftûheyştan dor hate yekî din. Şaîrekî kevin bû, mîrê min. Nizanim çima, lê bi hêrseke mezin bû. Dema ko dipeyivî kef bi devê wî diket û... digot:

«— Hûn behsa çi dikin bikin... hûn çi dibêjin bibêjin. Lê lezet di helbestên we û îro de tuneye. Weke wan firingiyên ko meriv di kayê de sor bikin, helbest li vir çênabin. Li van deran...» digot, «mijar tuneye ko meriv li ser binivisîne. Ez helbestên we dixwînim, dinêrim ko li ser êş û xaça Îsa ne, li ser şiv û fermanên Mûsa ne. De îcar werin li welêt binêrin. Şikir ji Xwedê re bi sedan Îsa û Mûsa derketine. ko em bixwazin em dikanin Xwedayan jî çêbikin. Îro li dunyayê, li ba me bi sedan gund dişewutin, bi hezaran meriv têne kuştin, bi mîlyonan meriv koç dikin. Divê meriv van mijaran bibînin, berhev bikin û binivisînin.» Min xwest ko ez rabim û jê re bibêjim: Ya seyda, edebiyat afirandin e, edebiyat nayê berhevkirin, lê min ne got, mîrê min. Min ne xwest ez jî têkevim heftûheyştekê. Lê ji guhdaran yek rabû... ciwamêrek rabû û gote wî:

«— Heyfa wan bajar û gundan e ko ji bo helbesteke xweş dişewutin.» Li ser van gotinên guhdêr, şaîrê kevin jî hêrsa xwe mezin kir, av û kef bi devê xwe xist, tiliya xwe jî li wî ciwamêrî bilind kir û gotê:

«— Binêre, Melayê Cizîrî bûyerên xelkê xwe, li ser tahtên welatê xwe dinivisand û weke helbest dîsa li ser wan tahtan dixwend. Dema ko xwendina helbestên xwe diqedand û radibû diçû, ew tahtên ha ji hukmê helbest û xwendina wî mîna sêlekê disincirîn û jin û bûkan jî diçûn hevîrê xwe pê ve didan. Lê tu tênagêhijî ku!» Li vir jî herdu seriyan ji hev gazin dikirin, mîrê min, gazin dikirin ko yê hember tênagêhîje. Dû re ji semînerdaran yekî xort rabû ser kursiyê. Yekî çawa bibêjim, Xwedêyo... yekî wusa ko nayê gotinê, mîrê min. Cil û bergên li ser wî ne tiştên şaîran bûn. Cotek potînên bêcir di lingan de, parkekî ji van rengên leşgerî li navmilên wî bû, ya sitar! Bi zincîr, bi xelek, bi bêrîk û bi gelek tiştên seyr bû. Meriv digot qeyê nû ji leşgeriyê reviyaye. Şêla şaîran pê ne diket. Rabû weke gamêşê ko bîna avê bike hustuyê xwe dirêj kir, serê xwe rakir, awurên xwe li jor li dereke zikê salonê asê kir, çavên xwe dan hev û dest pê kir. Bi min wusa hat ko... ne tenê bi min, ez bawer im ko hespan jî ev rewşa wî bidîta û guhdariya wî bikira, ew ê bigota ev maqûlê ha ji aqil û kîsên hinekan dipeyive. Belê, pêşiyê navê gelek çem û çiyan, navê gund û bajaran, navê deşt û çolan bi lêv kir û da zanîn ko wî ji wan deverina ji me re silavên germ û agirî hanîne. Dû re li gotara xwe zêde kir û da zanîn ko divê meriv ji bo tiştên mezin kar bikin, divê pênûsên niviskarên me mezin bin ko pê roman û dîwanên mezin werine nivisîn, bi pênûs û serên piçûk çîrokên kurt jî nayêne nivisandinê, divê meriv zimanê xwe mezin û fere bikin... digot:

«— Kê gotiye ko zimanê me têr nake û naşêrîn e! Zimanê me zimanekî wusa ye ko dema meriv guhdarî dike, meriv dixwaze bajo ser kozikên dijmin!...» Li vir jî min xwest ko ez rabim û bibêjimê: Wê çaxê ew hemû teresbavên ko li vê dunyayê najon ser kozikên dijminên xwe, divê pêşiyê zimanê me hîn bibin. Zimanê me hîn bibin ko biwêrin bajon ser kozikan... Lê dîsa min dengê xwe ne kir, mîrê min. De îcar ciwamêr ev gotinên xwe jî bi tirkî digot... digot û didomand:

«— Geniş düşünmeliyiz, büyük düşünmeliyiz, large düşünmeliyizki ölümsüz eserler yaratal›m. Bunun da tek yolu ordulaşmadan geçer: yazarlar ordusu, sanat alayalar›, kültür taburlar› yaratmak gerek. Kalemimiz silah, silah›m›z kalem olsun!»(*) Ez nizanim, mîrê min, lê piştî axaftina van ciwamêran baweriyek welê li min peyda bû ko... Ez dibêjim, ko meriv bixwaze yekî bixapîne divê meriv bi tirkî bipeyive û ko meriv bixwaze xwe bixapîne divê meriv bi kurdî bipeyive, te got çi? Li vir jî min kir ko ez rabim û jê re bibêjim: Ya maqûl, şêrîniya vî zimanê me î şêrîn çima tu bi zimanê me î şêrîn nabêjî... çima edebiyateke wusa eskerî û bi unîform! Lê weke hertim min ev gotinên xwe jî di hundurê xwe de nixumand û ne gote wî. A wê çaxê... ji xwe çi bû a wê çaxê bû, mîrê min. Di wê gavê de min generalên helbestan dîtin, min kapîtanên novel û romanan dîtin, min çawîş û onbaşiyên nivisên bi babetên ciyê dîtin... bi kurtî hemû qumandarên lîteraturê bi meşeke leşkerî di ber min re derbas bûn. Ji vê bergehê ken û girî di hundurê min de li hev ket, keliya, kef da û di kaniyên çavên min de dan der. Berê çavên min reş bûn, dilê min li hev ket û wekî din jî... wekî din jî tiştek nayê bîra min, mîrê min. Min çavên xwe li nexweşxanê vekir.

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê çîrokê bi qasî çend hilman serê xwe dixe ber xwe, mîna ko anuha bi raman li tiştekî asê bibe, bi awurên vikûvala li kîsê dermanên xwe dinêre, dû re bi nîvşerm û nîvxemgînî vedigere ser portrê mîr, bi herdu destan serçavê xwe mist dide û bi rewşeke bêxew dibêje:

— Doktor hat paş serê min, mîrê min, li paş serê min nav û paşnavê min pirsî...

Mîna ko hay ji çewtiyeke xwe bibe, li vir bi tevgereke bêçare herdu destên xwe jî ber bi portrê mîrê xwe vedigire û dibêje:

— Tu bi xwe jî dibînî, mîrê min, tu dibînî ko hiş di serê min de ne maye. Min ji bîr kir ko xwe bi te bidime naskirinê. Gerçî ne girîng e, lê weke edet... ez dibêjim edet lê tu bibêje weke nexweşî. Belê, tiştekî wusa jî derxistine ko divê meriv çêlî xwe bikin. Ne tenê çêlî xwe, di roja îroyîn de radibin behsa gelek tiştên din jî dikin. Behsa tiştên wusa dikin û tiştên wusa dibêjin ko anuha ez şerm dikim ji te re bi lêv bikim, mîrê min.

Ji nişka ve û bi hêrs radibe, ji ser masa nivisandinê radihêje pirtûkekê(*), dîsa bi wê hêrsê li ser lingan rûpelan lê diqulibîne, bi dengekî nizm ji dereke wê tiştina dixwîne, dû re li mîrê xwe vedigere û dibêje:

— Li gor gotinên mêrik... mêrik behsa jiyana xwe dike, mîrê min, xêr û guneh li hustuyê wî lê li gor gotinên wî: hîn di piçûktiya xwe de xwediyê kultureke kevnare bûye, bala wî li ser şexsiyetên mezin bûye, çavên wî hertim li ciyên bilind bûye. Ev tiştên ha jî di pêçekiya wî de dê û pîrika wî, bav û kalikê wî... her yekî ji alîkî ve di guhên wî de gotine û ew kultura me ya bi qasî pênc hezar salan kevin kurisandine hundurê serî wî. Li Diyarbekirê ew taxa ko di wextekê de mala Cemîl Paşayê bapîrê Qedrî û Ekrem Cemîl Paşa lê bûye, anuha mala wan jî li wir, li wê taxê bûye. De îcar di şeş saliya xwe de dest bi niviskariyê kiriye. Berhemên wî yên çapnebûyî gelek bûne... li gor ko mêrik dibêje, ji dusedî zêdetir berhemên wî hene û hemû jî anuha di serê wî de ne, mîrê min.

Pirtûkê davêje ciyê berê, rûdine, radihêje qelûna xwe pê dilîze, dikêşe û dibêje:

— De îcar em vegerin ser pirsa xwe û ez ji mîrê xwe re bi kurtî bibêjim: Ez ne xwediyê jiyaneke wusa rengîn im. Navê min Darîn e... Darînê Daryo dibêjine min. Ez ji gawestiyên malên Cemaldînên serhedî me û anuha ji wan deverina dûr ez jî li vir dijîm. Vir, dibêjim... nizanim bê te ji serma wê derxist an ne, mîrê min, pir sar e. Lê dîsa jî... yekî ko di çelê zivistanê de jî ji ba me were vir, ji te re sond dixwim beriya ko bi bapêşê bikeve ew ê bi bayê vê niviskariyê bikeve. Çiqas ji vê rengdêrê hez dikin! ko meriv ewqasî ji Xwedê hez bikira, meriv ê ji buhuştê ciyê herî xweş bi dest xwe bixista. Ne ko ez tiliya xwe di çavê xwe re dikim û dibêjim bila ji nava me dernekevin, lê streseke nivisandinê bûye nexweşiyeke têgerîn û li van deran digere, mîrê min. Li van deran baweriyeke wusa şîn bûye ko divê meriv pirtûkekê binivisîne... mîna ko yek pirtûkekê nenivisîne ew ehmeq e, mîrê min. De îcar mîna ko ji van pirtûkan (destê xwe ber bi dolabeke binê refikên pirtûkxana xwe dirêj dike) yek têr nake, mêrik radibe ya duduyan jî dinivisîne. Wusa dike ko meriv jî jê re bibêje, a îcar jî tu bûy yekî ehmeqtir. Û ne dûrî aqilan e ko ez ji mîrê xwe re bibêjim di van çend salan de ji hemû şaxên lîteraturê me pirtûk hene û zêdetir jî. Zêdetir dibêjim... bi gotineke din ji vê hingema ha şaxên seyr, tiştên ewqas seyr û nû derketine ko ez ne bawer im îro li ba îngilîzan jî navekî jê re peyda bikin. Na, ne gengaz e ko ev şaxên wusa di zimanekî din de hebin, mîrê min.

Bi van gotinên xwe re dîsa radibe ser xwe, destê xwe ber bi refikên pirtûkxana xwe dirêj dike û:

— Binêre, mîrê min... de îcar ne tenê evqas in jî, wek ko min got li vir jî hene, dibêje, diçe destê xwe davêje kersega dolabeke binê refikên pirtûkxanê û bi kenekî manedar didomîne: Ev yên ha... ya rastî min dixwest ez wan bişewutînim. Lê dû re min nêhirî ko bi şewatê nabe, mîrê min... min got ew ê rûmeta van û wan hemû pirtûkên ko di wexta xwe de bi şerefmendî şewutîn tevlihev bibe. Min ne xwest mikro û makro li nav hev bikeve, min ne xwest çê û xirab têkeve nav hev. Loma min ev yeka ha ne kir, mîrê min. Min ew agir ne kirin. Min got ew ê rojekê teresbavek rabe navê min û Amr ibn al-As(*) tevlihev bike. Ji ber vê yekê ye, mîrê min, a ji ber vê yekê ye ko min ew havêtine paş vê kilîtê. Anuha tu ê mereq bikî û bibêjî ka gunehkariya van pirtûkan çi ye?

Ber bi masa xwe diçe, ji çavikekê kilîtekê digire, li kersegê tîne, dolabê vedike, pirtûkekê jê derdixe, ber bi portrê mîr nêzîk bilind dike, du sê caran dihejîne, mîna şanogerekî hêdî hêdî li rasta odê digere û dibêje:

— Ko jinek ne bi dilê meriv be, meriv dikane çavên xwe bigire û dîsa jî wî karî bike. Lê... lê ko pirtûkek ne bi dilê meriv be, meriv nikane çavên xwe bigire û bixwîne. Û dibe ko mezintirîn hustuxwariya pirtûkekê jî ev be... te got çi, mîrê min, dibêje, wê pirtûkê davêje ser masa rasta odê, ji dolaba paş kersegê yeke din derdixe, bi mirûzekî tirş li pêş û paşê wê dinêre, li kefa destê xwe dide, her bi wê hunera şanogerekî di odê de diçe û tê, ji nişka ve li portrê mîr dizivire û dibêje:

— Ko ji niviskarekî re zarokek çêbe û ew zarok seqet be, bêyî dest û pê, bêyî poz û goh be... niviskar ê riyekê bibîne, ew ê kêmasiya zarok bavêje ser Xwedayekî û ji nav derkeve. Lê ko di pirtûkek wî de seqetiyek hebe... a wê çaxê divê hinekî li ser bihizire. Te got çi, mîrê min?

Li vir yeke din ji paş kilîtê derdixe, lêvên xwe bi hev ve dişidîne, bi hêrs û bêhêvî davêje ser masê dîsa li mîrê xwe dinêre û dîsa dibêje:

— Heta nuha pêwîstiya min ji Xwedê ne bûye ko ez destê xwe li ber vegirêm, mîrê min, lê anuha ez destê xwe li ber wî jî vedigirêm û dibêm: Xwedê, heta mirineke bi destê te bila haya ev yên ha ji hunera xwe nebin, lewra wê roja ko wan hay jê bibin, wê çaxê ne bi destê te, ew ê xwe bi destên xwe bikujin û têkevin ber xwîna xwe!

Piştî çend tiştên weha bi hêrs dadide wan pirtûkên li ser masa rasta odê, li ber dolaba binê refikan çog dide erdê, bi hêrs davêje ciyê berê û dîsa bi hêrs kilîtê li derê dolabê dixîne. Di rabûna xwe de destê xwe jî ber bi wê kersegê rep dike û dibêje:

— Ya rastî diviya bû meriv xwediyên wan bavêtana paş deriyan û ji wan re bigota... Na, mîrê min, ez gotina xwe nabêjim. Ez newêrim bibêjim. Ma tu ê ji kê re bibêjî ku! ko tu ji yekî re tiştekî bibêjî, ew ê tev hêrs û enirîna xwe tiştekî din jî li te vegerîne û ew ê ji te sil bibe. Ew ê di newrozan de jî di ber te re derbas bibe û silavan li te neke, mîrê min.

Ez şerm dikim, mîrê min, ez şerm dikim ko ez di dem û dunyayeke weha de dijîm. Dibêjin li dunyayê tenê du tişt hene ko meriv pê dikevin rewşên teng û naxoş: yek jin û yek jî zimanê meriv. Lê anuha ez tiştekî din jî lê zêde dikim û dibêjim, bêpîvaniya karê nivisandinê jî. Lê eva sisiyan... Di wexta xwe de ûris nîvê dunyayê bûne û ji wî nîvê dunyayê Trdeyakovskiyek(*) tenê derketiye, lê diyar e ko wusa bidome ji van Trdeyakovskiyan em ê gelekan derxin. De îcar tîpên wusa... tîpên ko tiştekî ji hev dernaxin, tîpên ko diya xwe di fîstanekî din de bibînin nas nakin... tîpên ko meriv di ber de bêşin, di ber de bişewutin, di ber de şerm bikin ne yek û ne dudu ne, mîrê min. Dema ko ez li ser van hemû tiştan dikevim ramanan û lê hûr dibim, a wusa... dilê min li hev dikeve û ez dixwazim verişim. Xwezila min bi wan deman, wan demên ko ez ji van tiştan dûr. Û hîn gelek tişt hene, mîrê min, gelek gotinên min hene ko ez ji te re bibêjim. Lê wek ko min got, ez naxwazim serê te jî pê bêşînim, mîrê min, ez naxwazim bêhna te pê deng bikim û... û doktor ji min re got bêhna xwe teng meke, got tu çawa rihet dikî wusa bike.

Diçe ji derekê radihêje perdeyeke reş, bi aliyekî pirtûkxana xwe ve dike, dixwaze bikêşe pêşiya tevayiya wê û di ber re jî bi pilepil dibêje:

— Ez ê jî êdî nekim ko tiştekî binivisînim, mîrê min.Bila diya min li min bibore. Min destê xwe ji şîrê diya xwe şûştiye. Min dixwest... min pir dixwest ko ev gotinên min... wek ko hezretî Eyub dibêje:

”Xwezî anuha ev gotinên min bihatana nivisandin!

Xwezî di pirtûkekê de berhev bibûyana!

Bi pênûseke hesinî, bi qurşûnê

Li zinaran bihatana kolanê ko her û her bimana.” Lê ez nikanim, mîrê min. Mîna ko tu jî êdî têderdixî, ez nikanim û nivisandin ji min nayê, ez ji te re sond dixwim ko êdî ez nikanim bixwînim jî. Ez ê nexwînim, dibêje, wê perda reş dikêşe berê pirtûkxana xwe, bi xemgînî û bi dengekî bilindtir didomîne:

— Bila li min biborin, bila ew hemû niviskarên ko vekişiyan şikeftên bêhntengîn, şevên nîvê şevan jiyan li xwe herimandin û jidil xwe sipartin hunerên xwe, ew niviskarên ko rûreşî ne kirin, ew niviskarên ko derew û bêbextî li lehengên xwe ne kirin, bi wan re jiyan, bi wan re êşiyan, bi wan re giriyan, bi wan re ketin û mirin... a bila ew hemû maqûlên erbabên karê xwe li min biborin, dibêje, bi rewşeke jihevketî tê li pêş portrê mîr dîsa di sandaliya xwe de rûdine, bêyî ko veke wan name û rojnamên li ser masê dide aliyekî, serê xwe dike nava herdu lepên xwe, di ser çogên xwe de xwar dibe, diponije... û anuha li ba wî dîsa deng tuneye, dîsa ronahî tuneye, dîsa wext tuneye, dîsa Xwedê tuneye û dîsa dunya li dora xwe çerx nabe.

Epîlog

Di wê gavê de, rasterast di wê gavê de ez çûm li pêş Darînê Daryo, li pêş Darîn î lehengê vê çîrokê rûniştim û min gotê:

— Baş e, ez ê binivisînim.

Bi mitûmatî li min mêze kir û got:

— Tu ê çi binivisînî?

Min got:

— Van gotinên te... ez ê van gotinên te binivisînim û bikim pirtûk. Ez ê yeke welê binivisînim ko bi hemû dewr û dewranan xweş be, herkes bi zimanê xwe î arizî şirove bike û li ba xwe rûmetekê bideyê.

Bi xemgînî, bi çavên tije av got:

— Tu ê çima binivisînî?

Min got:

— Te gotinên bavê xwe bi cî ne hanî, te daxwaza diya xwe bi cî ne hanî, lê ez ê vê êşa te bi lêv bikim.

Mîna ko ev behsa dê û bavê wî wan çavên wî biguvişîne av jê rijiya û got:

— Na, meke!

Min got:

— Çima na? Ma te ne got, xwezî anuha ev gotinên min bihata nivisandinê?

Bi girêkên tiliyên xwe çavên xwe zuwa kirin, li min mêze kir û got:

— Na, hezretî Eyub weha gotiye.

Min got:

— Te çima ev gotinên hezretî Eyub bi lêv kirin?

Hustuyê xwe xwar kir û got:

— Dilê min tenik bû û min jî ev gotinên wî bi lêv kirin.

Min got:

— Baş e, dilê min jî li van gotinên te rûnişt û ez dixwazim wan binivisînim.

Di dest de li min vegerand û got:

— ko tu bi gotina dilê xwe bikî û binivsînî, tiştê ko ez ji te re bibêjim tuneye. Lê tenê tiştekî... ji min nepirse û nebêje çima, lê ez tiştekî tenê ji te daxwaz dikim.

Darînê Daryo, Darîn î lehengê vê çîrokê daxwaza xwe ji min re bi lêv kir. Li ser vê daxwaza wî li pêş mîr Celadet Alî Bedirxan û li hafa seydayê erd û asiman Ahmedê Xanî min jî soz dayê ko ez li dawiya vê çîrokê van gotinan jî binivisînim û bibêjim: ”Ev çîroka ha divê bi zimanekî din neyê xwendinê, divê her û her bi zimanê xwe î malê bimîne.”

Herweha nîvê êşa lehengê xwe min jê girt, nîvê titûna qelûna wî ya dawîn min kişand, nîvê hêsirên wî min ji kaniyên çavên xwe rijandin, li nîvê textê wî yê razanê min cî da xwe, wê şevê nîvê balîva wî min serê xwe da ser û em bi hev re ketin xewê.

-------------------------
© Nivîskar, Nûdem û Nefel

-----------------------------------
Nivîskar: HESENÊ METÊ
Weşandin: 2005-06-29
Xwendin: 18902
 

LÎTERATÛR   
[çîrok] Fala Nûrikê (2009-02-07)
Gunehkar (2007-11-21)
Çîroka Zebeşo (2006-12-12)
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
Biyografiya çîroknivîsên kurd (2005-07-17)
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Beşa Lîteratûrê li Nefelê zêde bû (2005-06-29)
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Pêşgotina Antolojiya çîrokên kurdî (2005-06-29)
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Term (2005-06-29)
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Girtiyê şeva reş (2005-06-29)
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Hecî Mihemed Eliyê Qelşo (2005-06-28)
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline

abortion pill

buy abortion pill hospicevolunteertrainingonline.com
fiogf49gjkf0d
Ji bo kovarekê (2005-06-28)
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Rêwîtiyeke efsûnî (2005-06-27)
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Êtap (2005-06-27)
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Fira kevokan (2005-06-27)
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Gulê (2005-06-26)
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Eyloyê pîr (2005-06-25)
fjrigjwwe9r1TabArticles:ArticleHeadline
fiogf49gjkf0d
Guneh (2005-06-25)
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
vv9v8v09fq:TabArticles:4;8;12;14;17;19;21;22;23;24;28;29;30;31;32;40;41;43;44;46;48;49;51;52;53;54;55;56;58;60;62;63;64;65;66;67;69;71;72;74;75;76;77;78;79;80;81;82;84;85;86;90;91;92;94;95;96;97;98;100;102;103;104;105;106;107;109;110;111;112;113;114;115;116;117;118;119;120;121;122;123;124;125;126;127;128;129;130;131;132;133;134;136;137;138;139;140;141;142;143;144;145;146;147;149;150;151;152;153;155;157;158;159;160;163;164;165;166;167;168;169;170;171;172;173;174;175;176;178;179;180;181;182;183;184;185;186;187;188;189;190;191;192;193;194;195;196;197;198;199;200;202;203;204;205;206;207;208;209;210;211;212;213;214;215;216;217;218;219;221;222;223;224;225;226;227;228;229;230;231;232;233;234;235;236;237;238;239;240;241;242;243;244;245;246;247;248;249;250;251;253;254;255;256;257;258;259;260;261;262;263;264;265;266;267;268;269;270;271;272;273;274;275;276;277;278;279;280;281;282;283;284;285;286;287;288;289;290;291;293;294;295;296;297;298;301;302;303;304;305;306;307;308;309;310;311;312;313;314;315;316;317;318;319;320;321;322;323;324;325;326;327;328;329;330;331;332;333;334;335;336;337;338;339;340;341;342;343;344;345;346;347;348;349;350;351;352;353;354;355;356;357;358;359;360;361;362;363;364;365;366;367;368;369;370;371;372;373;374;375;376;377;378;379;380;381;382;383;384;385;386;387;388;389;391;392;393;394;395;396;398;399;400;401;402;403;404;405;406;407;408;409;410;411;412;413;414;415;416;417;418;419;420;421;422;423;424;425;426;427;428;429;430;431;432;433;434;435;436;437;438;439;440;441;442;443;444;445;446;447;448;449;450;451;452;453;454;455;457;458;459;460;461;462;463;464;465;466;467;468;469;470;471;472;473;474;475;476;477;478;479;480;481;482;483;484;485;486;487;488;489;491;492;493;494;495;496;497;498;499;500;501;502;503;504;505;506;507;508;509;510;511;512;513;514;515;516;517;518;519;520;521;522;523;524;525;526;527;528;529;530;531;532;533;534;535;536;537;538;539;540;541;542;543;544;545;546;547;548;549;550;552;553;554;555;556;557;558;559;560;561;562;563;564;565;566;567;568;569;570;571;572;573;574;575;576;577;578;579;580;581;582;583;584;585;586;587;588;589;590;591;592;593;594;595;596;597;598;599;600;601;602;603;604;605;606;607;608;609;610;611;612;614;615;616;617;618;619;620;621;622;623;624;625;626;627;628;629;630;631;632;633;634;635;636;637;638;639;640;641;642;643;644;645;646;647;648;649;650;651;652;653;654;655;656;657;658;659;660;661;662;663;664;665;666;667;668;669;670;671;672;673;674;675;676;677;678;679;680;681;682;683;684;685;686;687;688;689;690;691;692;693;694;695;696;697;698;699;700;701;702;703;704;705;706;707;708;709;710;711;712;713;714;715;716;717;718;719;721;722;723;724;725;726;727;728;729;730;731;732;733;734;735;736;738;740;741;742;743;744;745;746;747;748;749;750;751;752;753;755;756;757;758;759;760;761;762;763;764;765;766;767;768;769;770;771;773;775;776;777;778;779;780;781;782;783;784;785;786;787;788;789;790;791;792;793;794;795;796;798;799;800;801;802;803;804;805;806;807;808;809;810;811;812;813;814;815;816;817;818;819;820;821;822;823;824;825;826;827;828;829;830;831;832;833;834;835;836;837;838;839;840;841;842;843;844;845;846;847;848;849;850;851;852;853;854;855;856;857;858;859;860;861;862;863;864;865;866;867;868;869;870;871;872;873;874;875;876;877;878;879;880;881;882;883;884;885;886;887;888;889;890;891;892;893;894;895;896;897;898;899;900;901;902;903;904;905;906;907;908;909;910;911;912;913;914;915;916;917;918;919;920;921;922;923;924;925;926;927;928;929;930;931;932;933;934;935;936;937;938;939;940;941;942;943;944;945;946;947;948;949;950;951;952;953;954;955;956;957;958;959;960;961;962;963;964;965;966;967;968;969;970;971;972;973;974;975;976;977;978;979;980;981;982;983;984;985;986;987;988;989;990;991;992;993;994;995;996;997;998;999;1000;1001;1002;1003;1004;1005;1006;1007;1009;1010;1011;1012;1013;1014;1015;1016;1017;1018;1019;1020;1021;1022;1023;1024;1025;1026;1027;1028;1029;1030;1031;1032;1033;1034;1035;1036;1037;1038;1039;1040;1041;1042;1043;1044;1045;1046;1047;1048;1049;1050;1051;1052;1053;1054;1055;1056;1057;1058;1059;1060;1061;1062;1063;1064;1065;1066;1067;1068;1069;1070;1071;1072;1073;1074;1075;1076;1077;1078;1079;1080;1081;1082;1083;1084;1085;1086;1087;1088;1089;1090;1091;1092;1093;1094;1095;1096;1097;1098;1099;1100;1101;1102;1103;1104;1105;1106;1107;1108;1109;1110;1111;1112;1113;1114;1115;1116;1117;1118;1119;1120;1121;1122;1123;1124;1125;1126;1127;1128;1129;1130;1131;1132;1133;1134;1135;1136;1137;1138;1139;1140;1141;1142;1143;1144;1145;1146;1147;1148;1149;1150;1151;1152;1153;1154;1155;1156;1157;1158;1159;1160;1161;1162;1163;1164;1165;1166;1167;1168;1169;1170;1171;1172;1173;1174;1175;1176;1177;1178;1179;1180;1181;1182;1183;1184;1185;1186;1187;1188;1189;1190;1191;1192;1193;1194;1195;1196;1197;1198;1199;1200;1201;1202;1203;1204;1205;1206;1207;1209;1210;1211;1212;1213;1214;1215;1216;1217;1218;1219;1220;1221;1222;1223;1224;1225;1226;1227;1228;1229;1230;1231;1232;1233;1234;1235;1236;1237;1238;1239;1240;1241;1242;1243;1244;1245;1246;1247;1248;1249;1250;1251;1252;1253;1254;1255;1256;1257;1258;1259;1260;1261;1262;1263;1264;1265;1266;1267;1268;1269;1270;1271;1272;1273;1274;1275;1276;1277;1278;1279;1280;1281;1282;1283;1284;1285;1286;1287;1288;1289;1290;1291;1292;1293;1294;1295;1296;1297;1298;1299;1300;1301;1302;1303;1304;1305;1306;1307;1308;1309;1310;1311;1312;1313;1314;1315;1316;1317;1318;1319;1320;1321;1322;1323;1324;1325;1326;1327;1328;1329;1330;1331;1332;1333;1334;1335;1336;1337;1338;1339;1340;1341;1342;1343;1344;1345;1346;1347;1348;1349;1350;1351;1352;1353;1354;1355;1356;1357;1358;1359;1360;1361;1362;1363;1364;1365;1366;1367;1368;1369;1370;1371;1372;1373;1374;1375;1376;1377;1378;1379;1380;1381;1382;1383;1384;1385;1386;1387;1388;1389;1390;1391;1392;1393;1394;1395;1396;1400;1401;1402;1403;1404;1405;1406;1407;1408;1409;1411;1412;1413;1414;1415;1416;1417;1418;1419;1420;1421;1422;1423;1424;1425;1426;1427;1428;1429;1430;1431;1432;1433;1434;1435;1436;1437;1438;1439;1440;1441;1442;1443;1444;1445;1446;1447;1448;1449;1450;1451;1452;1453;1454;1455;1456;1457;1458;1459;1460;1461;1462;1463;1464;1465;1466;1467;1468;1469;1470;1471;1472;1473;1474;1475;1476;1477;1478;1479;1480;1481;1482;1484;1485;1486;1487;1488;1489;1490;1491;1492;1493;1494;1495;1496;1497;1498;1499;1500;1502;1503;1504;1505;1506;1507;1508;1510;1511;1512;1513;1514;1515;1516;1517;1518;1519;1520;1521;1522;1523;1524;1525;1526;1527;1528;1529;1530;1531;1532;1533;1534;1535;1536;1537;1538;1539;1540;1541;1542;1543;1544;1545;1546;1547;1548;1549;1550;1551;1552;1553;1555;1556;1557;1558;1559;1560;1561;1562;1563;1564;1565;1566;1567;1568;1569;1570;1571;1572;1573;1574;1575;1576;1577;1578;1579;1580;1581;1582;1583;1584;1585;1586;1587;1588;1589;1590;1591;1592;1593;1594;1596;1597;1598;1599;1600;1601;1602;1605;1606;1607;1608;1609;1610;1611;1612;1613;1614;1615;1616;1617;1618;1619;1620;1621;1622;1623;1624;1625;1627;1628;1629;1630;1631;1632;1633;1634;1635;1636;1637;1638;1639;1640;1641;1642;1643;1644;1645;1646;1647;1648;1649;1650;1651;1652;1653;1654;1655;1656;1657;1658;1659;1660;1661;1662;1663;1664;1665;1666;1667;1668;1669;1670;1671;1672;1673;1674;1675;1676;1677;1678;1679;1680;1681;1682;1683;1684;1685;1686;1687;1688;1689;1690;1691;1692;1693;1694;1695;1696;1697;1698;1699;1700;1701;1702;1703;1704;1705;1706;1707;1708;1709;1710;1711;1712;1713;1714;1715;1716;1717;1718;1719;1720;1721;1722;1723;1724;1725;1726;1727;1728;1729;1730;1731;1732;1733;1734;1735;1736;1737;1738;1739;1740;1741;1742;1743;1744;1745;1746;1747;1748;1749;1750;1751;1752;1753;1754;1755;1756;1757;1758;1759;1760;1761;1762;1763;1764;1765;1766;1767;1768;1769;1770;1771;1772;1773;1774;1775;1776;1777;1778;1779;1780;1781;1782;1783;1784;1785;1786;1787;1788;1789;1790;1791;1792;1793;1794;1795;1796;1797;1798;1799;1800;1801;1802;1803;1804;1805;1806;1807;1808;1809;1810;1811;1812;1813;1814;1815;1816;1817;1818;1819;1820;1821;1822;1823;1824;1825;1826;1827;1828;1829;1830;1831;1832;1833;1834;1835;1836;1837;1838;1839;1840;1841;1842;1843;1844;1845;1846;1847;1848;1849;1850;1851;1852;1853;1854;1855;1856;1857;1858;1859;1860;1861;1862;1863;1864;1865;1866;1867;1868;1869;1870;187Were dotmam (1997-05-31)
NERÎNGEH
 
[kitêb] Sun Zî: Hunera şer (2016-04-21)
Ismail Beşikçi ji kurdan re li ser ermeniyan semînerek da (2013-09-28)
Kurdistan berî serxwebûna siyasî ”serxwebûna petrolê” û ekonomîk îlan dike (2012-05-21)
Tewanga navdêrên zimanê kurdî (2009-02-08)
Umît Firat dibêje navnîşana çareserîya pirsa kurd ne PKK ye (2008-11-11)
Hêro Talebanî: Min nedixwest Mam Celal bibe serokkomarê Iraqê [foto] (2007-05-10)
Alfabeya kurdî-latînî ji bo zimanê kurdî ji alfabeya kurdî-erebî minasibtir e (2005-11-02)
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
vv9v8v09fq:TabArticles:4;8;12;14;17;19;21;22;23;24;28;29;30;31;32;40;41;43;44;46;48;49;51;52;53;54;55;56;58;60;62;63;64;65;66;67;69;71;72;74;75;76;77;78;79;80;81;82;84;85;86;90;91;92;94;95;96;97;98;100;102;103;104;105;106;107;109;110;111;112;113;114;115;116;117;118;119;120;121;122;123;124;125;126;127;128;129;130;131;132;133;134;136;137;138;139;140;141;142;143;144;145;146;147;149;150;151;152;153;155;157;158;159;160;163;164;165;166;167;168;169;170;171;172;173;174;175;176;178;179;180;181;182;183;184;185;186;187;188;189;190;191;192;193;194;195;196;197;198;199;200;202;203;204;205;206;207;208;209;210;211;212;213;214;215;216;217;218;219;221;222;223;224;225;226;227;228;229;230;231;232;233;234;235;236;237;238;239;240;241;242;243;244;245;246;247;248;249;250;251;253;254;255;256;257;258;259;260;261;262;263;264;265;266;267;268;269;270;271;272;273;274;275;276;277;278;279;280;281;282;283;284;285;286;287;288;289;290;291;293;294;295;296;297;298;301;302;303;304;305;306;307;308;309;310;311;312;313;314;315;316;317;318;319;320;321;322;323;324;325;326;327;328;329;330;331;332;333;334;335;336;337;338;339;340;341;342;343;344;345;346;347;348;349;350;351;352;353;354;355;356;357;358;359;360;361;362;363;364;365;366;367;368;369;370;371;372;373;374;375;376;377;378;379;380;381;382;383;384;385;386;387;388;389;391;392;393;394;395;396;398;399;400;401;402;403;404;405;406;407;408;409;410;411;412;413;414;415;416;417;418;419;420;421;422;423;424;425;426;427;428;429;430;431;432;433;434;435;436;437;438;439;440;441;442;443;444;445;446;447;448;449;450;451;452;453;454;455;457;458;459;460;461;462;463;464;465;466;467;468;469;470;471;472;473;474;475;476;477;478;479;480;481;482;483;484;485;486;487;488;489;491;492;493;494;495;496;497;498;499;500;501;502;503;504;505;506;507;508;509;510;511;512;513;514;515;516;517;518;519;520;521;522;523;524;525;526;527;528;529;530;531;532;533;534;535;536;537;538;539;540;541;542;543;544;545;546;547;548;549;550;552;553;554;555;556;557;558;559;560;561;562;563;564;565;566;567;568;569;570;571;572;573;574;575;576;577;578;579;580;581;582;583;584;585;586;587;588;589;590;591;592;593;594;595;596;597;598;599;600;601;602;603;604;605;606;607;608;609;610;611;612;614;615;616;617;618;619;620;621;622;623;624;625;626;627;628;629;630;631;632;633;634;635;636;637;638;639;640;641;642;643;644;645;646;647;648;649;650;651;652;653;654;655;656;657;658;659;660;661;662;663;664;665;666;667;668;669;670;671;672;673;674;675;676;677;678;679;680;681;682;683;684;685;686;687;688;689;690;691;692;693;694;695;696;697;698;699;700;701;702;703;704;705;706;707;708;709;710;711;712;713;714;715;716;717;718;719;721;722;723;724;725;726;727;728;729;730;731;732;733;734;735;736;738;740;741;742;743;744;745;746;747;748;749;750;751;752;753;755;756;757;758;759;760;761;762;763;764;765;766;767;768;769;770;771;773;775;776;777;778;779;780;781;782;783;784;785;786;787;788;789;790;791;792;793;794;795;796;798;799;800;801;802;803;804;805;806;807;808;809;810;811;812;813;814;815;816;817;818;819;820;821;822;823;824;825;826;827;828;829;830;831;832;833;834;835;836;837;838;839;840;841;842;843;844;845;846;847;848;849;850;851;852;853;854;855;856;857;858;859;860;861;862;863;864;865;866;867;868;869;870;871;872;873;874;875;876;877;878;879;880;881;882;883;884;885;886;887;888;889;890;891;892;893;894;895;896;897;898;899;900;901;902;903;904;905;906;907;908;909;910;911;912;913;914;915;916;917;918;919;920;921;922;923;924;925;926;927;928;929;930;931;932;933;934;935;936;937;938;939;940;941;942;943;944;945;946;947;948;949;950;951;952;953;954;955;956;957;958;959;960;961;962;963;964;965;966;967;968;969;970;971;972;973;974;975;976;977;978;979;980;981;982;983;984;985;986;987;988;989;990;991;992;993;994;995;996;997;998;999;1000;1001;1002;1003;1004;1005;1006;1007;1009;1010;1011;1012;1013;1014;1015;1016;1017;1018;1019;1020;1021;1022;1023;1024;1025;1026;1027;1028;1029;1030;1031;1032;1033;1034;1035;1036;1037;1038;1039;1040;1041;1042;1043;1044;1045;1046;1047;1048;1049;1050;1051;1052;1053;1054;1055;1056;1057;1058;1059;1060;1061;1062;1063;1064;1065;1066;1067;1068;1069;1070;1071;1072;1073;1074;1075;1076;1077;1078;1079;1080;1081;1082;1083;1084;1085;1086;1087;1088;1089;1090;1091;1092;1093;1094;1095;1096;1097;1098;1099;1100;1101;1102;1103;1104;1105;1106;1107;1108;1109;1110;1111;1112;1113;1114;1115;1116;1117;1118;1119;1120;1121;1122;1123;1124;1125;1126;1127;1128;1129;1130;1131;1132;1133;1134;1135;1136;1137;1138;1139;1140;1141;1142;1143;1144;1145;1146;1147;1148;1149;1150;1151;1152;1153;1154;1155;1156;1157;1158;1159;1160;1161;1162;1163;1164;1165;1166;1167;1168;1169;1170;1171;1172;1173;1174;1175;1176;1177;1178;1179;1180;1181;1182;1183;1184;1185;1186;1187;1188;1189;1190;1191;1192;1193;1194;1195;1196;1197;1198;1199;1200;1201;1202;1203;1204;1205;1206;1207;1209;1210;1211;1212;1213;1214;1215;1216;1217;1218;1219;1220;1221;1222;1223;1224;1225;1226;1227;1228;1229;1230;1231;1232;1233;1234;1235;1236;1237;1238;1239;1240;1241;1242;1243;1244;1245;1246;1247;1248;1249;1250;1251;1252;1253;1254;1255;1256;1257;1258;1259;1260;1261;1262;1263;1264;1265;1266;1267;1268;1269;1270;1271;1272;1273;1274;1275;1276;1277;1278;1279;1280;1281;1282;1283;1284;1285;1286;1287;1288;1289;1290;1291;1292;1293;1294;1295;1296;1297;1298;1299;1300;1301;1302;1303;1304;1305;1306;1307;1308;1309;1310;1311;1312;1313;1314;1315;1316;1317;1318;1319;1320;1321;1322;1323;1324;1325;1326;1327;1328;1329;1330;1331;1332;1333;1334;1335;1336;1337;1338;1339;1340;1341;1342;1343;1344;1345;1346;1347;1348;1349;1350;1351;1352;1353;1354;1355;1356;1357;1358;1359;1360;1361;1362;1363;1364;1365;1366;1367;1368;1369;1370;1371;1372;1373;1374;1375;1376;1377;1378;1379;1380;1381;1382;1383;1384;1385;1386;1387;1388;1389;1390;1391;1392;1393;1394;1395;1396;1400;1401;1402;1403;1404;1405;1406;1407;1408;1409;1411;1412;1413;1414;1415;1416;1417;1418;1419;1420;1421;1422;1423;1424;1425;1426;1427;1428;1429;1430;1431;1432;1433;1434;1435;1436;1437;1438;1439;1440;1441;1442;1443;1444;1445;1446;1447;1448;1449;1450;1451;1452;1453;1454;1455;1456;1457;1458;1459;1460;1461;1462;1463;1464;1465;1466;1467;1468;1469;1470;1471;1472;1473;1474;1475;1476;1477;1478;1479;1480;1481;1482;1484;1485;1486;1487;1488;1489;1490;1491;1492;1493;1494;1495;1496;1497;1498;1499;1500;1502;1503;1504;1505;1506;1507;1508;1510;1511;1512;1513;1514;1515;1516;1517;1518;1519;1520;1521;1522;1523;1524;1525;1526;1527;1528;1529;1530;1531;1532;1533;1534;1535;1536;1537;1538;1539;1540;1541;1542;1543;1544;1545;1546;1547;1548;1549;1550;1551;1552;1553;1555;1556;1557;1558;1559;1560;1561;1562;1563;1564;1565;1566;1567;1568;1569;1570;1571;1572;1573;1574;1575;1576;1577;1578;1579;1580;1581;1582;1583;1584;1585;1586;1587;1588;1589;1590;1591;1592;1593;1594;1596;1597;1598;1599;1600;1601;1602;1605;1606;1607;1608;1609;1610;1611;1612;1613;1614;1615;1616;1617;1618;1619;1620;1621;1622;1623;1624;1625;1627;1628;1629;1630;1631;1632;1633;1634;1635;1636;1637;1638;1639;1640;1641;1642;1643;1644;1645;1646;1647;1648;1649;1650;1651;1652;1653;1654;1655;1656;1657;1658;1659;1660;1661;1662;1663;1664;1665;1666;1667;1668;1669;1670;1671;1672;1673;1674;1675;1676;1677;1678;1679;1680;1681;1682;1683;1684;1685;1686;1687;1688;1689;1690;1691;1692;1693;1694;1695;1696;1697;1698;1699;1700;1701;1702;1703;1704;1705;1706;1707;1708;1709;1710;1711;1712;1713;1714;1715;1716;1717;1718;1719;1720;1721;1722;1723;1724;1725;1726;1727;1728;1729;1730;1731;1732;1733;1734;1735;1736;1737;1738;1739;1740;1741;1742;1743;1744;1745;1746;1747;1748;1749;1750;1751;1752;1753;1754;1755;1756;1757;1758;1759;1760;1761;1762;1763;1764;1765;1766;1767;1768;1769;1770;1771;1772;1773;1774;1775;1776;1777;1778;1779;1780;1781;1782;1783;1784;1785;1786;1787;1788;1789;1790;1791;1792;1793;1794;1795;1796;1797;1798;1799;1800;1801;1802;1803;1804;1805;1806;1807;1808;1809;1810;1811;1812;1813;1814;1815;1816;1817;1818;1819;1820;1821;1822;1823;1824;1825;1826;1827;1828;1829;1830;1831;1832;1833;1834;1835;1836;1837;1838;1839;1840;1841;1842;1843;1844;1845;1846;1847;1848;1849;1850;1851;1852;1853;1854;1855;1856;1857;1858;1859;1860;1861;1862;1863;1864;1865;1866;1867;1868;1869;1870;187Ferqa di nêvbera »ko«, »ku« û »kû« de (2005-05-19)
fjrigjwwe9r0TabArticles:ArticleHeadline
Xewna Mesûd Barzanî ji başûrê Kurdistanê mezintir e (2005-02-07)
 
REKLAM


KOLUMNÎST
Şebabê Egît nabe Şeroyê Biro û ez jî nabim ”heval”
Tolstoy û xelata Nobelê
Kurdistaneka serbixwe û [ne]cida
Heşt rojên şerê xendekê – I
Em û felsefe
Hilbijartinên Kurdistanê ez şok kirim
© 1997–2024 www.nefel.com  |  E-poste: info@nefel.com  |  Powered by Medesoft.org