CIZÎRA BOTAN, 4/4 2009 — Ev »gotin« di du maneyan de tê bi kar anîn. Ya yekê: Ango dema agir digire darê qurman ew agir zû-zû venamire. Ew agir hem bêhtir germiyê dide, hem jî bêhtir jê tête îstîfade kirin. Ya duyê: Mecaz e. Ango mêrên navsere ji yên xort hîn bêhtir dikarin îşan bikin.
Ev gotinên pêşiyên kurdan berê di kitêba min »Gotinên pêşiyan û biwêjên herêma Botan« de hatine belav kirin û min xwest desteyeka ji wan gotinên pêşiyan raberî xwendevanên Nefelê bikim.
1.Ava xwestî, naçe hestî.
Yanê dema di civatekê de yekî avek xwest, ew kesê ko bi anîna avê wezîfedar e pêwîst e wê avê ji bilî wî nede tu kesî.
2. Adarê agir xweştir e, ji savarê.
Yanê dixwaze bibêje ko di meha adarê de hêj serma derbas nebûye û pêdiviya mirovan ya bi agir berdewam dike.
3. Adarê dew li darê, ne li vêdê, li berriya Şingalê.
Yanê di meha adarê de li wan herêmên germ de mast û dew derdikeve.
4. Adarê, serê darê xweştir e ji binê darê.
Yanê li gorî vê dîtinê di meha adarê de, êdî hewa xweş dibe.
5. Agir agirê qurman e.
Ev “gotin” di du maneyan de tê bi kar anîn.
Ya yekê: Ango dema agir digire darê qurman ew agir zû-zû venamire. Ew agir hem bêhtir germiyê dide, hem jî bêhtir jê tête îstîfade kirin.
Ya duyê: Mecaz e. Ango mêrên navsere ji yên xort hîn bêhtir dikarin îşan bikin.
6. Agir bab e, nabêjê “rabe!”.
Yanê hewceyiya mirovan ya bi êgir gelek zêde ye. Dema pêwistiya mirov ya bi êgir hebe êdî ew nikare ji cem wî rabe.
7. Agir bigre rêlê, terr û hişk bi hev re dişewite.
Pirrî caran di rûyê kesên sûcdar de yên masûm û bêguneh jî zerarê dibînin û di agirê wan de dişewitin.
8.Agir digire mala hinan, hinên dî kebaba xwe li ser çêdikin.
Carina bela û teşqele têne serê hinan, hin kesên dî ên menfeetperest dixwazin ji wê rewşê sûdê wergirin.
9. Agirê işqê germ e, dikeve nav hestî û çerm e, nedibêje fediye, ne jî şerm e.
Ango mirovên evîndar ji ber herareta evînê mîna dînan e, êdî nanêrin ka wê xelk wana bibînin, ka fihêt e, yan jî şerm e.
10. Agir gula zivistanê ye.
Yanê di zivistanê de xweştirîn tişt, êgir e.
11. Agirî girt mala yekî, got: “Ne her ew tir ji kêçê re nema.
Dema mirov ji ber karekî eciz dibe û ji ber înyatê xwe diêxe zerarê tê gotin .
12. Agir sebrîn e.
Li wê dera ko agir hebe sebra meriv lê tê.
12. Agir girt mala derewîn, kesê bawer nekir.
Yani yek nikare demeke dirêj civakê bi derewan bixapîne. Dema xelkê bi carekê qenaet anî ko ew kes derewan dike, êdî bi axaftinên wî yên rast jî ewleyiyê nayne.
14. Ahê vî destî ji destê dî re namîne.
Der barê edaleta Xwedê de tê bikaranîn. Ango kî çi texlît neheqiyê li kê bike, zû. dereng wê ew li rastî heman neheqiyê were. Wê Xwedê zordarekî dî bişîne ser wî kesê zalim û wê tola wî yê belengaz jê hilîne.
15. Alim bi alemeke yê.
Ji bo girîngiya zanist û zanyaran tê bikaranîn.
16. Aqilê bê xusar nabe.
Yanê hetanî yek di hin xisûsan de zerarê nebîne biaqil nabe.
18. Aqilê kurî bi teyrî re firî.
Yanê aqilê zarokan bê esas e, di kêliyekê de diçe, winda dibe.
19. Aqilê qûnê hebûya ttir nedikir.
Yanê heke mirovî baş bifikirîbûya û hişa xwe bi kar anibûya nediket rewşeke rezîl.
20. Aqilê sivik barê giran e .
Yanê ew kesê ko aqilê wî sivik be yan jî hişê xwe baş bikar neîne, wê demê wê wan tiştên ko nekaribe ji bin de derbikeve bike, ko wê ew karan jî bibin sedema xusara wî.
21. Aqilê xwe yan ji birînê xwe bigre, yan jî ji xwisarê.
Yanê ev herdu rewş jî dibin sedem ko mirov eqilê xwe bigre.
22. Aqil nayê firotin.
Bnr: “Aqil nayê kirîn”
23. Aqil nayê kirîn.
Her kesî li gorî xwe aqilekî wî heye, ya kesî nayê kirîn.
24. Aqil ne ji kiçik û mezinahiyê ye.
Tu eleqeya bi aqilbûnê û bi biçûk û mezinatiyê bi hev re nîne. Hatiye dîtin ko yekî temenê wî gelek biçûk ji yekî mezin aqilmendtir bûye.
25. Aqil taca zêrîne, lê di serê her kesî de nîne.
Ev “gotin” qîmet û hêjayiya aqilî eşkere dike. Bes ev aqilê bi vî rengî hêja ji ber hin hikmetan di serê her kesî de bi heman mîqtarê nîne.
26. Aş bê çeqçeqok nabe.
Çeqçeqok aleteke ko ji darê çêbûye û eyara di navbera herdu beraşan de çêdike. Yanê carina dibe ko neyîna aletekê bibe sedema karekî mezin.
27. Aş bi çeqçeqokê tenê nagere.
Karên mezin bi derfetên kêm pêk nayên.
28. Aş çûye, ew li pey çeqçeqokê ye.
Çeqçeqok aleteke ko ji darê çêbûye û eyara navbera herdu beraşan de çêdike. Ji bo wî kesê ko haya wî ji wê zerara mezin ya hatiye serê wî nîne; lê belê encama zerara biçûk pirs dike tê gotin.
29. Aşê nezanan Xwedê digerîne.
Xwedê ji bo wan kesên ko ji ber nezanînê nikarin işê xwe rê ve bibin, hin sebeban amade dike û karê wan pêk tîne.
30. Aşiq dîn in, ji ya wan ve xelk kor in, wana nabînin.
Helwest û gotinên evîndaran/aşiqan hevûdin nagirin. Ji ber bandora wê evînê têkilîya wan bi derdora wan re ew qas kêm bûye ko, ewana zen dikin ko kes wana nabînin û gotinên wana nabihîzin.
31. Ava bîrê, bişuxilîne bi tedbîrê.
Ji bo pêwîstiya paşrojmendiyê/teserrufê tê gotin. Ji jiyana mirovan re paşrojmendî tiştekî gelek girîng e; welew di xisûsa avê de be jî be.
32.Avahiya malan di destê jinê de ye.
Yanê jina malê bixwaze wê mala xwe ava jî bike, wê mala xwe xira jî bike. |
